O’zbekiston respublikasioliy va o’rta мaxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
 
 
ASOSIY QISM 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
Favqulodda vaziyatlar va ularni oldini olish. 
 
1.1. Favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi 
(FVDT)ning asosiy vazifalari. 
Favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi 
(FVDT)ning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat; 
-Tinchlik va harbiy davrda aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza 
qilish sohasida huquqiy va iqtisodiy-me`yoriy hujjatlarning yagona konsepsiyasini 
belgilash, ishlab chiqish va uni amalga oshirish; 
-Respublika hududidagi mumkin bo`lgan texnogen va tabiiy favqulodda 
vaziyatlarni ifodalash, bashoratlash ularning oqibatlarini baholash; 
-Favqulodda vaziyatlarning oldini olish, odamlar xavfsizligini ta`minlashga,xavfli 
texnologiyalar va boshqa ishlab chiqarishlarning barqarorligini ta`minlashga 
qaratilgan ilmiy-texnik dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; 
-Boshqaruv organlari va tizimlarining favqulodda vaziyatlarning oldini olish va 
ularni bartaraf etish uchun mo’ljallangan kuch va vositalarning doimiy tayyorligini 
ta`minlash; 
-Aholini,boshqaruv organlari boshliqlarini, FVDT kuch va vositalarini favqulodda 
vaziyatlarda harakat qilishga tayyorlash; 
-Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish uchun moliyaviy va moddiy resurslar 
zaxirasini yaratish; 
-Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish; 
-Favqulodda vaziyatlardan zarar ko`rgan aholini ijtimoiy himoya qilishga oid 
tadbirlarni amalga oshirish; 
-Favqulodda vaziyatlardan zarar ko`rgan aholini ijtimoiy himoya qilishga oid 
tadbirlarni amalga oshirish; 

---

7 
-Favqulodda vaziyatlarda aholini muhofaza qilish sohasida, shu jumladan ,ularni 
bartaraf etishda bevosita qatnashgan shaxslarning huquq va majburiyatlarini 
amalga oshirish; 
-Aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida halqaro 
hamkorlik qilish. 
Respublika darajasidagi FVDT boshqaruv organlarinig asosiy vazifasi 
quyidagilardan iborat: 
-Tabiiy favqulodda vaziyatlar oqibatlarini imkoni boricha pasaytiruvchi chora-
tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishga rahbarlik qilish, FV sharoitida xalq 
xo`jalik tarmoqlarining barqaror faoliyat ko`rsatishlarini ta`minlash; 
-Aholi va hududlarni FVlardan muhofaza qilish sohasida Respublika maqsadli va 
ilmiy–texnik dasturlarni ishlab chiqishda qatnashish;
-Respublika markazlashtirilgan xabar berish tizimini yaratish va uni doimiy tayyor 
holda saqlash; 
-Atrof-muhit hamda kuchli xavfli ob`yektlarning holatini kuzatish va nazorat qilish 
tizimini tashkil etish, FVlarni bashoratlash;
-Boshqaruv organlari, FVDT kuchlari va vositalarining FVlarda harakat qilishga 
tayyorgarligini ta`minlash; 
-Avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo`lmaydigan ishlarni, shu jumladan, 
evakuatsiya ishlarini o`tkazishga oid tadbirlarning bajarilishini ta`minlash, zarar 
ko`rgan aholi uchun hayot sharoitini yaratish; 
- Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish uchun Respublika moliyaviy va moddiy 
resurslar zahirasini yaratish; 
-FVlardan zarar ko`rgan aholini ijtimoiy muhofaza qilishga oid tadbirlarni amalga 
oshirishda qatnashish; 
-Favqulodda vaziyatlarda idoraga qarashli ob`yektlarning rahbarlari tarkibi, kuch 
va bositalarini, shuningdek xodimlarini tayyorlashni muvofiqlashtirish va boshqa 

---

8 
ishlarni bajarish. FVDT boshqaruv organlarining ob`yektlar darajasidagi bazifalari 
quyidagilardan iborat: 
-Favqulodda vaziyatlarni oldini olish va ularni bartaraf etish,ob`yektlar ishining 
FVlar chog`ida ishonchliligi va barqarorliligini oshirishga doir tadbirlarni ishlab 
chiqish va amalga oshirishga rahbarlik qilish;
-Boshqaruv organlarining, ob`yektlar kuch va vositalarining FV chog`ida 
harakatlarga tayyorgarligini ta`minlash;
-Avariya–qutqaruv hamda boshqa kechiktirib bo`lmaydigan ishlarga shu jumladan, 
ob`yektlar xodimlarini evakuatsiya qilishga rahbarlikni amalga oshirish; 
-Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish uchun moliyaviy va moddiy resurslar 
zaxiralarini yaratish;
-Ob`yektlarning rahbarlar tarkibi, kuch va vositalari, shuningdek xodimlarini 
FVlardagi harakatlarga tayyorlashni tashkil etish;
-Har bir korxonaning FM boshligi FMni tashkil etilishini, uning holatini, 
kuchlarini, texnikasini doimiy tayyor holatda bo`lishligini nazorat etadi, hamda 
qutqaruv va qayta tiklash ishlariga rahbarlik qiladi. Korxona FMning boshlig`i shu 
korxona joylashgan rayon FMga va shu korxonaning yuqori tashkiloti FMsiga 
bo`ysunadi. 
FM shtabi asosida quyidagi xizmatli tizimlar tashkil etiladi: 
-Aloqa va tashviqot guruhi; 
-Qutqaruv, qidiruv va o`ta shoshilinch ishlarni amalga oshirish guruhi; -Yong`inga 
qarshi va o`t o`chirish guruhi; 
-Tibbiy xizmat ko`rsatish guruhi;
-Radiatsiya va kimyoviy qurollar ta`siriga qarshi ish olib boruvchi guruh; 
-Jamoa tartibini saqlash guruhi; 
-Elektr ta`minoti guruhi; 
-Avariya-texnikani ta`mirlash uruhi; 

---

9 
-Panada va qochoqlar maskanida xizmat ko`rsatish guruhi; 
-Transportda xizmat ko`rsatish guruhi; 
-Moddiy ta`minot va boshqa vazifalarni bajaruvchi guruhlar; 
-Bularga maxsus topshirlarni bajarish vazifalari topshiriladi. 
Yuqoridagi har bir xizmatga FM boshlig`i tomonidan rahbar etib ob`yektda doimo 
ishlab kelayotgan, bo`lim, sex, smena boshliqlari tayinlanadilar. FVDT kuchlariga 
quyidagilar kiradi:
1. Fuqaro muhofazasi qo`shinlari; 
2. Hududiy va ob`yektlarning harbiylashmagan umumiy-maxsus maqsadli 
tizimlari; 
3. Mahalliy hokimiyat organlarinig (viloyat, shahar, va tumanlar) FVV 
(favqulodda vaziyatlar vazirligi ) ning qutqaruvchi komandalarining tizimlari; 
4. 
FVVga 
to`g`ridan-to`g`ri 
hamda 
tezkor 
bo`ysunuvchi 
respublika 
ixtisoslashtirilgan tizimlari; 
5. 
Vazirliklar 
va 
idoralarning 
harbiylashtirilgan 
hamda, 
professional-
ixtisoslashtirilgan avariya- qutqaruv va avariya tiklash bo`limlari;
6. Ob`yektlarning ixtisoslashtirilgan tizimlari;
7. Qizil yarim oy, hamda Qizil xoch jamiyati ko`ngilli otryadlari; 
8. Vatanparvar, mudofaaga ko`maklashuvchi tashkiloti. Bularning tarkibida 
respublikamiz bo`yicha, “Najodkor”, RQQM-(Respublika qidiruv-qutqaruv 
markazi hamda) SQXT (Suvdan qutqarish xizmati tizimlari) tuzilgan bo`lib, 
Respublikamiz miqiyosida bo`ladigan har qanday FVlarda fuqarolarni qutqarish 
vazifalarini bajaradilar; 
FVDT ning mablag`i quyidagilardan tarkib topgan:
-Davlat byudjeti hisobidan;
-Mahalliy byudjet hisobidan; 
-Vazirlik va uning tarmoqlari hisobidan; 

---

10 
-Muassasa va tashkilotlarning shaxsiy mablag`lari hisobidan; 
-Qizil xoch; va Qizil yarim oy;
-Jamiyatining birlamchi zaxiralar hisobidan;
-O`zbekistonda kuzatiladigan tabiiy ofatlar va ularning oqibatlari va boshqalar. 
Dunyoda shu davrga qadar tabiiy ofatlar doimiy ravishda bo`lib keldi va bundan 
keyin ham yuz berishi ehtimoli ko`p. 
1-rasm.Aholini ogohlantirish chora tadbirlari 
Shu bilan birga, favqulodda vaziyatlarning oldini olish va oqibatlarini bartaraf 
etish borasida ko‘rilayotgan choralar tizimi faoliyati samaradorligining tahlili shuni 
ko‘rsatadiki, respublika aholisi va hududlarini muhofaza qilish sohasida bir qator 
muammoli masalalar mavjud: 
birinchidan – tabiiy, texnogen va ekologik xususiyatli favqulodda vaziyatlardan 
aholi va hududlar xavfsizligini ta’minlashni prognozlash, xavfni baholash, kuzatish 

---

11 
va nazoratini amalga oshirish masalalari bilan shug‘ullanuvchi bir qator 
ixtisoslashtirilgan muassasalar faoliyat yuritayotgan bo‘lishiga qaramasdan, 
favqulodda vaziyatlarni monitoring qilish va prognozlashning ta’sirchan tizimi 
yaratilmagan, buning oqibatida zilzilalar, xavfli gidrometeorologik hodisalar, 
ekzogen geologik jarayonlar, texnogen xususiyatli avariya va halokatlarning 
tahdidini har tomonlama tahlil qilish, ularning yuz berish xavfini aniqlash to‘liq 
amalga oshirilmayapti; 
ikkinchidan – O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining 
amaldagi tashkiliy-shtat birligi va shaxsiy tarkibining kamligi favqulodda 
vaziyatlar profilaktikasi va ularning oqibatlarini tezkorlik bilan bartaraf etish 
bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlarni keng ko‘lamli va samarali amalga 
oshirishni ta’minlamayapti; 
uchinchidan – ayrim shahar va tumanlarda quyi bo‘g‘in mavjud emasligi va 
rivojlanmagani favqulodda vaziyatlar bo‘limlari tomonidan profilaktik chora-
tadbirlarni mamlakatimizda tizimli ravishda amalga oshirishga imkon bermayapti, 
aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishda yuzaga keladigan 
muammolarni hal etish borasida aholi bilan keng qamrovli muloqot olib borish 
hamda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan samarali hamkorlik 
qilishni ta’minlamayapti; 
to‘rtinchidan – O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining 
professional qutqaruv otryadlari ma’muriy markazlarda joylashgani olis 
tumanlarda favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ular sodir bo‘lganda qutqaruv 
otryadlarining jalb etilishida muayyan qiyinchiliklar tug‘dirib, ularni faqat 
favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish ishlarigagina jalb etish bilan 
cheklaniladi; 
beshinchidan – hududlarda favqulodda vaziyatlarni monitoring qilish, prognozlash, 
oldini olish va oqibatlarini bartaraf etish masalalariga jalb etilishi lozim bo‘lgan 

---

12 
boshqaruv organlari, kuch va vositalarni muvofiqlashtiruvchi ta’sirchan 
mexanizmlar mavjud emas; 
oltinchidan – O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi 
tuzilmalarini zamonaviy avariya-qutqaruv texnikalari, asbob-uskunalari, anjomlari 
va aloqa vositalari bilan ta’minlash darajasi qoniqarsizligicha qolmoqda; 
2-rasm.Turli xil favqulodda vaziyatlarda aholi harakati. 
ettinchidan – aholi va hududlarni tabiiy ofatlar va texnogen avariyalar xavfidan 
muhofaza qilish bo‘yicha muammolarni hal qilishda respublikaning ilmiy-tadqiqot 
salohiyatidan amalda to‘liq foydalanilmayapti; 
sakkizinchidan – favqulodda vaziyatlarni monitoring qilish va prognozlash, 
ularning xavfi to‘g‘risida aholini xabardor qilish va ogohlantirish, shuningdek, 
qutqaruv ishlarini olib borishga jalb etilishi lozim bo‘lgan kuch va vositalarni 
muvofiqlashtirish va boshqarish ishlariga zamonaviy axborot-kommunikatsion 
texnologiyalarini joriy etish ishlari sust olib borilmoqda; 

---

13