Оъзбeкистон рeспубликасининг олий ва оърта махсус таълим вазирлиги тошкeнт вилояти чирчиқ давлат пeдагогика институти “Ҳимояга руҳсат этилсин”

1 – БОБ. Реаблитатцион хизматни бошқариш модели ва уни амалга ошириш механизми.

1. 
   Болалар ва ўсмирларга ёрдам кўрсатиш мажмуасининг умумий консепсияси.
   

Махсус статистика ва социологик тадқиқотлар шуни кўрсатадики, кўплаб мамлакатларда болалар ва ўсмирлар ночор ахволда яшамокдалар. Бу ночорлик уларнинг :

психологик ва физиологик ривожланишининг сусайишида;
ҳак —ҳуқуқларининг бузилишида;
уларга нисбатан куч ишлатилишда;
алоҳида педагогик фаолият талаб етиладиган ҳамда
ижтимоий келиб чиқиши паст оила фарзандларининг мактаблардан
сиқиб чикарилишида;
ишга жойлаштиришда умумдавлат тизимининг иш олиб
бормаслигида;
•дефекти бор, аклий ёки жисмонан заиф ёшларни иш билан
таъминлаш муаммоларининг назардан четда қолганлигида намоён
бўлмокда.
Бу масалалар балоғатга йетмаган болалар орасидаги жиноятчилик сонининг ортиб боришига сабаб бўлмокда. Шунинг учун ҳам:
1 Болалар ва ёшларнинг ижтимоий ҳаётини соғломлаштиришга.
2. Уларнинг ички маънавий дунёсини соғломлаштиришга доир чора-тадбирлар керак бўлади. Бунинг учун:
болалар ва ўсмирлар ривожланишининг бузилиш
сабабларини аниқлаш, уларни ҳал етиш усул ва воситаларини
аниқлаш
нормал шахсни ривожлантиришта қаратилган тарбия
жараёнини адекват таҳлил етиш.
Вояга йетмаган ёшларнинг психологик кризисини бартараф етиш фақатгина жамиятни (иктисодий, маънавий ва сиёсий) соғломлаштириш ва умуминсоний кадриятлар асосида шахсни ривожлантиришни таъминлайдиган тарбия тизимини яратиш асосида амалга оширилади. Бунда енг асосий вазифалардан бири болалар ва ўсмирларга ёрдам кўрса-гаш тизимини тубдан ислох қилишдир. Бу тизим болалар ва ўсмирларнинг маънавий — ахлоқий соғлигини, конституцион ҳақ —ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилади. Булардан бири болалар ҳуқуқини ҳимоя қилиш ҳақидаги Конвенсиядир. Болалар ва ўсмирларга ёрдам кўрсатиш хизмати структураси ва тузилиш тамойиллари ёрдам кўрсатишнинг реабилитацион хизмати болалар ва ўсмирларга ижтимоий — ҳуқуқий, психологик, тиббий ва педагогик жиҳатдан қўлллаб қувватлашни таъминлашга қаратилгандир. Бу хизмат уларнинг:
• турмуш шароити ва тарбиясини жадаллаштиришга кўмак
бериш орқали;
• шахсий мол-мулкка егалик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш
орқали;
• вояга йетмаган ёки екстремал (масалан ҳалоқатга учраган)
холатларга тушган, шароити оғир оила фарзандларига турли хил
ёрдам бериш орқали;
• қалтис гуруҳдаги оилалар ва вояга йетмаганларга ёрдам
бериш орқали;
• кашандачиликка ружу қўйган оилаларнинг, екстремал
ҳолатларнинг қурбон бўлган ёки ота — онасиз қолган вояга йетмаган
болаларга турли хил ёрдам бериш орқали амалга оширилади.

1. 
   Ижтимоий, ҳуқуқий, психологик, тиббий ва педагогик ёрдам қуйидаги тамойилларга асосланади:
   
2. 
   қонунга мувофиклик;
   
3. 
   инсонпарварлик;
   
4. 
   адолатпарварлик;
   
5. 
   демократия;
   
6. 
   ташкилотчилик ва назорат;
   
7. 
   дифференсиал ва индивидуал ёндошиш;
   
8. 
   ўз вактида ёрдам бериш;
   
9. 
   ёрдамнинг йетарли ва комплексли бўлиши;
   
10. 
    илмий асосланганлик ва хизмат кўрсатишда худудни ҳисобга олиш.
    

11. Худудий тамойилдан келиб чиққан холда хизмат кўрсатиш маълум давлат органлари томонидан амалга оширилади. хизмат тажрибаларини умумлаштириш, илмий методик тавсиялар бериш, хизмат кўрсатиш ходимларининг малакасини ошириш учун шаҳар, вилоят, туман ва Республика илмий методик марказларини ташқил етилади. Уларнинг енг асосийси туман ижтимоий хизмат кўрсатиш ташкилотидир. Болалар ва ўсмирларга ёрдам кўрсатишнинг туман хизмат бўлимлари қуйидаги структурадан ташкил топган:
12. Психолого — тиббий, педагогик ёрдам кўрсатиш.
5. Касб танлаш буйича маслахат бериш бўлими.
3. Ташкилий ахборот бўлими.
6. 4. Методик ишлар бўлими.
7. Оилавий ҳаётнинг уйғунлигини таъминлаш ва жинсий
тарбия бўлими.
8. Ўқитувчи ва тарбиячилар билан маслаҳат бериш ишларини
олиб бориш бўлими
Таълим тизимидаги худудий реабилитация хизмати бир худудда болалар ва ўсмирларга ижтимоий ёрдам кўрсатиш хизмати маълум контингент асосида худудни инобатга олиш тамойилидан келиб чиқиб амалга оширилади. Таълим тизимининг реабилитация хизмати—бу ҳар бир боланинг яхши ривожланишини ва ижтимоийлашувини таъминловчи, уларни комплекс холда реабилитация қилишта қаратилган елитар, адаптив ташкилотлар (мактаблар), профилли (кесим) ташкилотларнинг умумий хизматидир. Реабилитация қилиш хизматининг асосий мақсади болаларнинг ривожланишидаги, ҳулк — атворидаги, фаолиятидаги камчиликларни олдини олиб профилактика қилиш ва қайта тиклашдан иборатдир. Реабилитация қилиш хизматининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:
болалар ва ўсмирларларнинг ривожланишидаги ўзгаришларнинг (деформацияланиш) сабабларини аниқлаш;
уларни бартараф етишнинг восита ва усулларини топиш;
таълим—тарбия ва яшаш шароитини жадаллаштириш;
нормал шахснинг шаклланишига қаратилган адекват (бир хил) педагогик жараённи вужудга келтириш;
махсус реабилитация хизматининг мақсади - болаларга
коррексион ривожлантирувчи махсус дастурлар асосида ҳар
томонлама ёрдам бериш ва х.к.
Реабилитация қилиш тамойиллари:
• худуддаги иктисодий, ижтимоий, худудий ўзига хосликларни инобатга олиш;
• реабилитацийей тадбирларнинг хилма — хиллиги;
• педагогик, ижтимоий психологик ва биологик методларнинг

• 
  бирлиги;
  

• босқичлилик,
• индивидуаллик, гуманистик ёндошиш.

• 
  Реабилитацион хизмат кўрсатишнинг аҳамияти:
  

• боланинг соғлигини, қизиқиши ва ҳуқуқларини ҳимоялашдан;

• 
  девиация ҳолатидаги ривожланишни олдиндан профилактика қилишдан;
  

педагогик жараённи инсонпарварлаштиришни ташкил етишдан иборатдир.
Реабилитация қилиш обйектлари ва субйектлари:
Ижтимоий — педагогик жиҳатдан қаровсиз қолган болалар
Вояга йетмаган ҳуқуқбузарлар, девиант, дезадаптацияланган
болалар ва йетимлар.
Психосоматик ва асабий, руҳий касалланган болалар.
Реабилитацион хизматни бошқариш модели ва уни амалга ошириш механизми:
-худуддаги ижтимоий маданий вазиятларнинг ўзига хослиги реабилитацион хизматнинг маълум моделини яратиш имконини беради. Бу модел бола ва ўсмирларнинг:
Умуморганизмини реабилитация қилиш (тиббий)
Шахс сифатида реабилитация қилиш (психологик)
Ижтимоий субйект сифатида (ижтимоий)
Фаолият субйекти даражасига кўтаришга ҳаратилган
реабилитацион хизмати бўлйши керак. Бу қуйидаги шаюгдаги
кўринишга ега бўлади:
Болалар ва ўсмирларни комплекс реабилитация қилиш модели
Тиббий реабилитация педагогик реабилитация субйект таълим фаолияти субйекти
Тарбияси оғир бола
Ижтимоий субъект
Реабилитация
Психолог
худудий реабилитацион хизмати ходимларининг фаолияти самарали кечади, агарда улар қуйидаги механизм асосида фаолият юрицалар:
*реабилитацион хизмат кўрсатишда муассасалараро умумҳамкорлик
*реабилитацион хизмат кўрсатишни илмий методик таъминлаш
*реабилитацион хизматда кадрлар масаласи
*реабилитация қилиш обйектларини танлаш ва диагностика
қилиш
*реабилитация субйектларининг келишуви асосида фаолият юритиш.