O`zbekiston respublikasi xalq talimi vazirligi

Sotsiobiologik yondashuv. Bu yondashuv tarafdorlari evolutsion nazariya tarafdorlaridan farqli o`laroq, tabiiy tanlash jarayonini tushuntirishda o`ziga xos asoslarni taklif qiladilar, ularning asosiy fikriga ko`ra inson xulq-atvorida genlarning ta`siri kattadir, ya`ni agressiv xulq insonning boshqa avlodlarida ham saqlanib qolishi ta`minlanadi. Ular “… individuumlar Altruizm” va o`zini qurbon qilish yo`li bilan bo`lsa-da, o`xshash genliklarga (ya`ni qarindoshlariga) yashab ketish uchun yordam ko`rsatadilar va o`z genlaridan farq qiluvchi (qarindosh bo`lmagan)larga nisbatan agressiv munosabatlarda bo`ladilar, degan farazni isbotlaydilar. Agressiv xulqdagi individuumlar begonalarga zarur yetkazish uchun har qanday vaziyatdan foydalanadilar va hatto ularning o`zlaridan nasl qoldirish imkoniyatlarini ham chegaralab qo`yishgacha yetib boradilar.
Agressiyaning foydali jihati shuki, u (yani agressiya) mazkur individuumni genetik yaroqliligini oshiradi. Agressiv raqobatchilik biron-bir turni o`limga olib kelsa, bu turda layoqatlikni oshirish imkoni bo`lmaydi. Shunga asoslangan holda ijtimoiy biologlar quyidagi fikrni ilgari suradi: agressivlik – individuumlarning mavjud resurslardan o`z hissasini olish vositasi bo`lib, o`z o`rnida bu resurslar tabiiy tanlashda (asosan, genetik darajada) omad olib keladi.
Boshqalaridan farqli o`laroq bu nazariya zaruriy mustahkamlash bilan bog`liq ijtimoiylashuv jarayonida uqib olingan xulq-atvorni bildiradi. Ya`ni namunaga asoslangan inson xulq-atvori o`rganiladi. Bu nazariya Bandura tomonidan taklif etilib, o`qib olish, provakatsiya qilish (qayrash) va boshqarishni tushuntirib beradi.
Uning fikricha, agressiv xulq-atvorni tahlil qilish uchun quyidagi vaziyatlarni e`tiborga olish talab qilinadi:
1. Bunday xatti-harakatni o`qish usullari.
2. Ularni yuzaga chiqarish uchun provokatsiya qiluvchi (qayrovchi) omillar.
3. Ularning mustahkamlanib qolish shart-sharoitlari.

A.Banduraning agressiyani ijtimoiy o`rganish nazariyasi

– Biologik omil (nerv sistemasi, garmon) – O`rganish (bevosita tajriba, kuzatuv)	Agressiyaning yuzaga kelishi
– Shablonlar ta`sirida (hayajon, e`tibor) – Qabul qilib bo`lmas murojaat bilan (do`q urish, frustratsiya) – Qiziqtiruvchi motivlar bilan (pul, zavqlanish) – Yo`riqnomalar bilan (buyruq) – Ekssentrik ishontiruvchilar bilan (paranoidal ishontiruvchilar)	Agressiyani provatsiya qilish
– Tashqi rag`batlantirish va jazo berish bilan (moddiy rag`batlantirish, yoqimsiz oqibatlar) – Vikar mustahkamlash bilan (boshqalarni rag`batlantirilayotganini yoki jazolanayotganini kuzatish) – O`z-o`zini boshqarish mexanizmi bilan (g`urur, ayb)	Agressiyani boshqarish

Shu sababdan bunda katta e`tibor o`qitishga, ijtimoiylashuvning birlamchi vositalari bo`lgan ota-onalarning bolalarni agressiv xulq-atvorini o`zgartirish uchun ta`siriga qaratiladi. Xususan , shu narsa isbotlanganki, ota-onaning xulq-atvori agressiya modeli bo`lib xizmat qilishi mumkin, yani odatda agressiv ota-onalardan agressiv farzandlar dunyoga kelishi mumkin. Bu nazariyaga ko`ra agressiv harakatlarning ba`zilar tomonidan (masalan, talabaning do`sti tomonidan “yasha, boplading”, deb) quvvatlanishi bunday harakatlarning kelgusida ham qaytarilish ehtimolini oshiradi. Shu bilan birga, natijali agressiya, ya`ni agressiv harakatlarni amalgam oshirish yo`li bilan muvaffaqiyat qozonish ham agressiv harakatlarning qaytarilishida alohida ma`no kasb etadi.

Hozirgi paytda ijtimoiy o`rganish nazariyasi agressivlikning oldini olish mumkin deb hisovlovchi eng effektiv metod bo`lib kelmoqda.