O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi Toshkent shahar xalq ta’limi xodimlarini

 

 

 

---

10 

 

Harifiy ifodalar bilan ishlash. 

 

Matematik hisoblashlarda faqat sonlardangina foydalanmasdan, balki 

hariflardan (o’zgaruvchi) ham foydalaninladi . Lekin o’quvchilar faqat sonlar ishtirok 

etgan masalalar bo’lsa ishlashadi ammo hariflar ishtirok etsa qiynalib qolishadi. Bunda 

hariflar bilan ishlashning eng oson yo’l o’rganguncha hariflar o’rniga sonlarni qo’yib 

ishlab , so’ngra o’sha qo’yilgan sonlarni almashtirilgan hariflari bilan almashtirib 

qo’yishdir . 

          Masalan ;1) Kun a soat , tun necha soat deb so’ralgan bo’lsin. Kunni a soat 

emas, 10 soat deb o’ylaymiz . Bizda sutka 24 soat . Shuning uchun tun ( 24 – 10 ) kabi 

topiladi. Demak, savolning javobi ( 24 – a ) soat bo’ladi . 

2) Yo’lovchi n km\soat tezligi bilan 3 soat , 20        

⁄

 tezlik bilan t soat yuradi . U 

qancha yo’l bosgan ? 

(3n + 20t) km yo’l bosgan . CHunki  har soatda n km yo’l bossa , 3 soatda 3 n km , har 

soatda 20 km yo’l bossa t soatda 20 t km yo’l bosadi .  

3) Bog’ga 1 – yil n tub daraxt ekildi , 2 – yil 1 – yilldagidan 50 tub kam , 3 – yil esa m 

tub daraxt qirqib tashlanadi . Bog’da necha tub daraxt bor . 

1-Yil : n . 

2-Yil :n = ( n – 50 ) = 2n – 50 . 

3-Yil :2n – 50 m . 

4) Ishchi har kuni 8 soat ishlaydi. Dushanba kuni u n  soatu m  minut kechigib keldi . 

Dushanba kuni u necha soat ishlagan ?  

8 soat = 7 soat = 60 minut . 

7 soat + 60 minut – n soat – m minut = (7 - n) soat +(60 – m ) minut ishlagan .  

  Masalan ; 1) Tomosha zalida odamlar o’tirgan edi . Yana shuncha odam kelib 

qo’shildi Bir ozdan so’ng  dastlabki odamlarni yarimicha odam qo’shildi va 10 ta 

odam chiqib ketdi . Shundan so’ng zalda 50 ta odam bo’ldi . Dastlab zalda nechta 

odam bo’lgan ?