O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi samarqand viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi

Pedagogik-psixologik talablar: 
keng jamoatchilik tomonidan tan olingan ilmiy asoslangan ma’lumotlar, 
o‘quvchilarning bilim darajalari, eslab qolish qobiliyatlari, tafakkuri hisobga olingan 
holda voqea va hodisalarning mohiyatini anglashga va amaliy qiziqishlarini 
rivojlantirishga, bilim olishga va amaliy faoliyat bilan shug‘ullanishga bo‘lgan 
ehtiyojlarini to‘laqonli qondirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi; 
o‘quv fani mavzularining o‘quvchi yoshi va psixofiziologik xususiyatlariga mos 
holda berilishi, ma’lum faktlar, tushunchalar, qoidalar va fanlararo bog‘liqlikni hisobga 
olgan holda tushunarli bayon qilinishi; 
o‘quvchilarning yangiliklarni qabul qilish qobiliyatlari, oldin olgan bilimlarini 
o‘zlashtirganlik darajasi hisobga olingan bo‘lishi lozim. 
Estetik talablar: 
imkon darajasida yorqin, rangli, qiziqarli va chiroyli bo‘lishi; 
matnlar o‘quvchiga ma’lum ijobiy hissiy ta’sirlarni o‘tkazishi va o‘quv faniga 
qiziqish uyg‘otishi; 
bo‘lim, bob, paragraf va mavzular matnlarining turli shakl va ranglar bilan 
ajratilishi, mutanosibligi ta’minlanishi; 
rasm va tasvirlar badiiy estetik talablarga javob berishi, aniq va tiniq 
ifodalanishi lozim. 
Gigienik talablar: 
matn va illyustratsiyalar sanitariya qoidalari, normalari va gigiena 
normativlariga mos bo‘lishi; 
harflarning kattaligi va qog‘ozning sifati (og‘irligi, qalinligi, oqdigi va 
shaffofligi) 
Vazirlar 
Mahkamasining 
«Ta’lim muassasalari uchun matbaa 
mahsulotlarining xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglamentni tasdiqlash 
to‘g‘risida» 2015 yil 3 iyundagi 146-son qarori talablariga mos bo‘lishi lozim. 

---

29 
1.
 
3. Biologiya o‘quv fanidan ishlab chiqilgan o‘quv-uslubiy 
majmualar 
Davlat ta’lim standartlari bosqichma-bosqich amalga oshirilishi bilan 
kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan darsliklar chop etilmoqda. Umumiy o‘rta 
ta’lim maktablarining 6-sinf o‘quvchilari uchun kompetensiyaviy yondashuvga 
asoslangan “Biologiya (botanika)” darsligi O‘.Pratov va boshqalar muallifligida 
yaratilgan, 2017 yil “O‘zbekiston” nashriyotida chop etilgan bo‘lib, 144 sahifadan 
iborat, undan 5 ta bobga oid 59 ta paragraf o‘rin olgan: I bob. O‘simliklar dunyosi bilan 
umumiy tanishuv; II bob. Hujayra - hayotning asosi; III bob. Gulli o‘simliklarning 
vegetativ va generativ organlari; IV bob. Gulli o‘simliklarning hayotiy faoliyati; V bob. 
O‘simliklar sistematikasi. 
Darslikning birinchi bobida botanikaning asosiy bo‘limlari, botanikaning 
rivojlanish tarixi, o‘simliklarning tirik organizm sifatida tabiatda, inson hayotidagi 
ahamiyati, ulardan oqilona foydalanish va muhofaza qilish usullari, o‘simliklarning 
hayotiy shakllari haqida so‘z boradi. Ikkinchi bobda o‘simlik hujayrasining tuzilishi, 
hujayralarning hayotiy faoliyati, va o‘simlik to‘qimalari bilan tanishtiriladi. Darslikning 
uchinchi bobida gulli o‘simliklarning vegetativ va generativ organlari, ularning tuzilishi 
va vazifalari yoritilgan. To‘rtinchi bobda gulli o‘simliklarning hayotiy faoliyati: 
oziqlanishi, nafas olishi, o‘sishi, rivojlanishi, ko‘payishi haqida so‘z yuritiladi. 
O‘simliklar kelib chiqishi, o‘xshashlik darajasi va tarixiy rivojlanishiga qarab ma’lum 
bir tartibga - sistemaga keltiriladi. Bu haqdagi bilimlar darslikning beshinchi bobidan 
o‘rin olgan. 
Har bir mavzudan keyin o‘quvchilarning egallagan bilimlarini tekshirib ko‘rish 
uchun mustahkamlovchi savollar, topshiriqlar keltirilgan. Darslikdan o‘rin olgan amaliy 
ishlar, laboratoriya mashg‘ulotlari va qo‘shimcha ma’lumotlar o‘quvchilarning 
o‘simliklar haqidagi bilimlarini kengaytirishga xizmat qiladi. 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinf o‘quvchilari uchun kompetensiyaviy 
yondashuvga asoslangan “Biologiya (zoologiya)” darsligi O.Mavlonov muallifligida 
yaratilgan, 2017 yil “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyotida 
chop etilgan bo‘lib, 208 ta sahifadan iborat. Darslikdagi mavzular 8 ta bob, 59 ta 
paragrafdan iborat: I bob. Hayvonlar to‘g‘risida umumiy ma’lumot; II bob. Bir 
hujayraliliar, ya’ni sodda hayvonlar; III bob. Ko‘p hujayrali hayvonlar: bo‘shliqichlilar 
tipi; IV bob. Yassi va to‘garak chuvalchanglar tiplari; V bob. Halqali chuvalchanglar 
tipi; VI bob. Mollyuskalar tipi; VII bob. Bo‘g‘imoyoqlilar tipi; VIII bob. Xordalilar tipi. 
Darslikdagi har bir mavzuda biologik ob’ektlarning rangli rasmlari, atamalar, ularning 
izohi, mavzu matnidan o‘quvchilarning bilimini nazorat qilish uchun savollar, 
tasdiqlovchi javoblarni aniqlash, juftlab yozish uchun topshiriqlar, jumboqni echish, 
topishmoqni topish kelitirilgan. Bunday topshiriqlar o‘quvchilarning fanga qiziqishini 

---

30 
orttiradi. Darslikka ettita laboratoriya mashg‘uloti kiritildi. 
O‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 
muassasalarining o‘quvchilari uchun kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan 
“Biologiya” (mualliflar: A.G‘afurov, A.Abdukarimov, J.Tolipova, O.Ishankulov, 
M.Umaralieva, I.Abduraxmonova) darsligi 2017 yil “SHarq” nashriyot-matbaa 
aksiyadorlik kompaniyasida chop etilgan. Darslikdagi mavzular 5 ta bob, 58 ta 
paragrafdan o‘rin olgan. Boblar hayotning tuzilish darajalari va ularda kechadigan 
biologik jarayonlar asosida ketma-ketlikda joylashtirilgan. Har bir mavzuda rangli 
rasmlar, jadvallar, sxemalar, mavzudan keyin tayanch so‘zlar, o‘quvchilar darsda 
bajarishi uchun savol va topshiriqlar, o‘quvchilarning mustaqil bajarishi uchun 
topshiriqlar berilgan. Darslik oxirida atamalar lug‘ati keltirilgan. 
Mazkur lug‘at o‘quvchilarning darslikdagi tushunchalarni to‘liq anglab 
olishlariga ko‘maklashadi. O‘quv dasturidan o‘rin olgan to‘rtta laboratoriya mashg‘uloti 
darslikda o‘z aksini topgan, laboratoriya mashg‘ulotining maqsadi, laboratoriya 
jihozlari, ishning borishi, biologik ob’ektlarning rangli rasmlari va jadvallar, 
o‘quvchilar to‘ldirishi uchun jadvallar o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyati 
samaradorligini oshirishga yordam beradi. 
O‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi uchun “Biologiya” darsligi (1- nashr) 2018 
yilda mualliflar: G‘afurov A., Abdukarimov A., Tolipova J., Ishankulov O., Umaralieva 
M., Abduraxmonova I. tomonidan yaratildi. 
Darslikda: I bob. Ekologiya va hayot; II bob. Hayotning ekosistema darajasidagi 
umumbiologik qonuniyatlari, III bob. Hayotning biosfera darajasining umumbiologik 
qonuniyatlari, IV bob. Organik olam filogenezi deb nomlangan. Darslikdan 44 ta 
paragraf, 5 ta laboratoriya mashg‘uloti, atamalar lug‘ati o‘rin olgan. Har bir mavzu 
o‘quvchilarning “tayanch bilimlaringizni qo‘llang” jumlasi bilan boshlanib, ularning 
bilish faoliyatini faollashtirishga yo‘naltiradi. O‘quv dasturida keltirilgan har bir mavzu 
mazmuni darslikda matn va rangli rasmlar, jadval, chizmalar yordamida ochib berilgan. 
Darslikda mavzu matnidan pastda “Daftaringizga atamalarning ma’nosini yozib oling”, 
“Bilimlaringizni qo‘llang”, “Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar”, “O‘z fikringizni 
bildiring” ruknlarida keltirilgan topshiriqlar xilma-xil bo‘lib, o‘quvchilarning o‘quv 
faoliyatini zerikarli, bir xil bo‘lishining oldini oladi, bilimlarini amalda qo‘llash 
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. 
Umuman olganda, umumta’lim fanlari bo‘yicha yaratilgan kompetensiyaviy 
yondashuvga asoslangan darsliklar mazmuni amaliy, hayotiy topshiriqlar bilan 
boyitilgan, darsliklar dizayni qayta ko‘rib chiqilgan va ko‘rgazmalikka katta e’tibor 
berilgan. 
Shuni qayd etish kerakki, hozirgi kunda biologiya fanidan o‘quv- uslubiy 
majmualar to‘liq emas, sababi, uning tarkibiga kiradigan mashq daftari, o‘qituvchi 

---

31 
uchun metodik qo‘llanmalar, darsliklarning multimediali ilovalari kompetensiyaviy 
yondashuv asosida to‘liq shakllantirilmagan. Bu muammoni hal etishda olimlar, 
metodistlar, ilg‘or o‘qituvchilar hamkorlikda ishlashlari, to‘plangan ilg‘or tajribalar, 
ma’lumotlarni tizimlashtirish, umumlashtirish orqali kompetensiyaviy yondashuvga 
asoslangan o‘quv-uslubiy majmuaning tarkibiy qismlarini to‘liqligicha shakllantirish 
dolzarb vazifa sanaladi.