O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturlari

O‘zbekiston Respublikasi umumiy o‘rta ta’lim

maktablarining o‘quv rejasi

T\r	Yoquv fanlari	Sinflar											Hafta- lik umumiy soat	Jami yil- lik soat lar
		1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
	Davlat ixtiyoridagi soatlar	20	22	24	24	30	32	33	34	35	33	33	320	10860
1.	Ona tili va adabiyot	8	8	10	10	9	7	5	5	5	4	4	75	2542
2.	zbek tili/rus tili		2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	20	680
3.	Xorijiy til					3	3	3	3	3	2	2	19	646
4.	Tarix					2	2	3	3	3	3	3	19	646
5.	Davlat va huquq asoslari								1	1	1	1	4	136
6.	Inson va jamiyat											1	1	34
7.	Iqtisodiy bilim asoslari								1	1	1	1	4	136
8.	Matematika	5	5	5	5	5	5	5	5	5	4	4	53	1797
9.	Informatika								1	2	2	2	7	238
10.	Fizika, astronomiya						2	2	2	2	4	4	16	544
11.	Kimyo							2	2	2	2	2	10	340
12.	Biologiya					1	2	2	2	2	1	2	12	408
13.	Tabiiyot va geografiya	1	1	1	1	1	2	2	2	2	2		15	509
14.	Odobnoma	1	1	1	1								4	135
15.	Vatan tuyg‘usi					1	1						2	68
16.	Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari							1	1	1			3	102
17.	Musiqa madaniyati	1	1	1	1	1	1	1					7	237
18.	Tasviriy san’at	1	1	1	1	1	1	1					7	237
19.	Chizmachilik								1	1			2	68
20.	Mehnat	1	1	1	1	2	2	2	1	1	1	1	14	475
21.	Jismoniy tarbiya	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2	22	746
22.	Chaqiriqqacha yoshlarni tayyorlash										2	2	4	136
	Maktab ixtiyoridagi soatlar	2	2	2	2	2	2	2	2	2	6	6	30	1018
	Umumiy soatlar	22	24	26	26	32	34	35	36	37	39	39	350	11878
	Amaliy mehnat mashg‘uloti (kun hisobida)					6	6	10	16		20

Ona tili fanidan

Davlat ta’lim standarti

(1–4 sinflar)

1. 
   Boshlang‘ich ta’limda ona tili fanining maqsad va vazifalari
   

Ona tili ta’limi bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, o‘zgalar fikrini anglash, o‘z fikrlarini og‘zaki va yozma ravishda ravon bayon qila olish, jamiyat a’zolari bilan erkin muloqotda bo‘la olish ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu o‘rinda ona tili ta’limiga o‘quv fani emas, balki, butun ta’lim tizimini uyushtiruvchi ta’lim jarayoni sifatida qaraladi.

Ona tili ta’limi standarti ko‘rsatkichlari bolani fikrlay olish, ifodalangan fikrni anglash va o‘z fikrini savodli, mantiqiy izchillikda bayon eta olishga o‘rgatish nuqtai nazaridan belgilanadi.

Boshlang‘ich ta’lim bosqichida o‘quvchilarning ona tili ta’limi bo‘yicha tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablar quyidagi uch parametrli standart mezon orqali aks ettiriladi: o‘qish texnikasi, o‘zgalar fikrini va matn mazmunini anglash hamda fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi.

Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi murakkab jarayon bo‘lib, ona tili ta’limining maqsadi shu parametrda mujassamlashadi va o‘quvchi tomonidan yaratilgan matnda aks etadi. Bu parametr bo‘yicha ta’lim sifatining natijasini baholashda o‘qituvchi tomonidan quyidagi ko‘nikmalarning darajasi aniqlanadi:

- fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay olish;

- mavzuning murakkablik darajasi (sodda, murakkab, aniq va h.k.);

- tavsifning mavzuga muvofiq va mukammal bo‘lishi;

- tavsifda tilning ifoda vositalaridan foydalana bilishi;

- imloviy (yozma) savodxon bo‘lishi.

II. Ta’lim mazmunini belgilovchi ko‘rsatkichlar

Boshlang‘ich ta’limda ona tili ta’limi mazmunining negizi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

nutq va gap, nutq tovushlari, ona tilining fonetik tizimi: tovushlar va harflar, unli tovushlar va harflar, undosh tovushlar va harflar, jarangli va jarangsiz undoshlar, alifbo, bosh va kichik harflar, tutuq belgisi (fonetik tahlil);

bo‘g‘in va bo‘g‘in tuzilishi, so‘zlarni bo‘g‘inlab ko‘chirish;

so‘z va so‘z ma’nolari (lug‘aviy tahlil - bir ma’noli so‘zlar, qarama-qarshi ma’noli so‘zlar, ko‘p ma’noli so‘zlar);

so‘z tarkibi: o‘zak va qo‘shimcha (turlovchi va yasovchi), o‘zaklarda tovush o‘zgarishi, o‘zak va qo‘shimchalar imlosi;

so‘z nomlarini mazmuniga ko‘ra guruhlash: predmetlar nomini bildiruvchi so‘zlar, predmetlarning harakatini, belgisini, sanog‘ini bildiruvchi so‘zlar, predmetga ishorani ifodalovchi so‘zlar (shaxsga nisbatan–kishilik olmoshi);

gap, gapning fikr bildirish maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, buyruq va his-hayajonni bildiruvchi gaplar), gapda tinish belgilarining ishlatilishi (nuqta, so‘roq, undov va h.k.), yozma nutqda ishlatiladigan muhim (ayrim) belgilar : vergul, qavs, ikki nuqta, ko‘p nuqta;

gapning tuzilishi: gapning asosiy mazmunini bildiruvchi bo‘laklar (ega va kesim), gapning asosiy mazmunini to‘ldiruvchi bo‘laklar (ikkinchi darajali bo‘laklar – ularning turi va nomlaridan mustasno);

• 
  gapda so‘zlarning o‘zaro bog‘lanishi, so‘z birikmasi, gapning uyushiq bo‘laklari, ularning o‘zaro bog‘lanishi (ohang, bog‘lovchi so‘z yordamida);
  

gap va matn, matnning tuzilishi: mavzu, voqea tafsiloti, asosiy fikr bayoni, xulosa chiqarish, reja tuzish, sarlavha, xat boshi, dialog, monolog gaplar, bayon, kichik insho;

xabarnoma, xat, maqola, tabriknoma, taklifnoma, e’lon, ro‘yxat tuzish.

3. O‘quvchining o‘zlashtirishi zarur bo‘lgan bilim,

ko‘nikma va malakalar

I sinf

O‘quv yili yakunida 1- sinf o‘quvchisining tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablar:

Bilim:

Nutq. Og‘zaki va yozma nutq; gap, so‘z va bo‘g‘in; tovush va harf, ularning belgilari; unli va undosh tovushlar; alifbo; so‘z ma’nosi (shaxs, narsa, belgi, harakat, miqdor bildiruvchi so‘zlar); gap va matn; o‘zbek tilidagi 30 ta tovush, 29 ta harf va 3 ta harf birikmasi borligini bilish.

Ko‘nikma:

Tovush va harfni farqlay olish; harflarni to‘g‘ri yoza bilish; tinish belgilarini o‘rinli qo‘llay olish; so‘zlar orasidagi oraliqni to‘g‘ri belgilay olish; so‘z ma’nolarini farqlash va ularga so‘roq bera olish; shaxslarga, joylarga, hayvonlarga atab qo‘yilgan nomlarni bosh harfda yoza bilish; gaplarni amaliy ifoda mazmuniga ko‘ra farqlay olish; gaplarni ohangga rioya qilib o‘qiy olish; diktant turlari: ta’limiy diktant; lug‘at diktant, izohli diktant, rasmli diktant, saylanma diktant va nazorat diktantlarini farqlay bilish; so‘zga ma’nodosh, qarama-qarshi ma’noli

so‘zlarni topa olish; so‘zlarning o‘z va ko‘chma ma’nolarini farqlay olish; taklifnoma, tabriknoma, e’lon yoza olish.

Malaka:

15-20 so‘zdan iborat diktant yozish; matnni husnixat qoidalariga amal qilib yozish;o‘rganilgan bilimlar doirasida imlo xatolarga yo‘l qo‘ymaslik; 2-3 gapdan iborat sodda matn (fikr bayon qilish ehtiyoji bilan bog‘liq mavzu asosida) yaratish; o‘quvchiga tanish bo‘lgan va ko‘z oldiga keltira oladigan buyum, manzara, voqea-hodisalar tasviri; ruxsat so‘rash, iltimos, minnatdorchilik kabi nutq madaniyatiga doir murojaat qoidalarini bilish.

II sinf

Bilim:

Tovush va harf, ularning belgilari; unli va undosh tovushlar; jarangli va jarangsiz undoshlar;ketma-ket kelgan bir xil unli va undoshlar; so‘z oxirida tushib qoladigan undoshlar; bo‘g‘in; gap; so‘z (shaxs, narsa, belgi, harakat, sanoq va tartibni bildiruvchi so‘zlar).

Ko‘nikma:

Tinish belgilarini o‘rinli qo‘llay bilish; ketma-ket kelgan bir xil unlilar imlosini farqlay olish; ketma-ket kelgan bir xil undoshlar imlosini ajrata bilish; so‘z oxirida talaffuzda tushib qoladigan undoshlarni qo‘llay olish; so‘z ma’nolarini farqlash va ularga so‘roq bera olish; qarama-qarshi ma’noli, shakldosh, uyadosh so‘zlar guruhini tuza olish; so‘zlarning o‘z va ko‘chma ma’nolarini farqlay olish; salom xat, tushuntirish xati yoza olish; alifbo tartibida ro‘yxat tuza olish.

Malaka:

30-40 so‘zdan iborat matn asosida diktant va bayon yozish; o‘zlashtirilgan

bilimlar doirasida imlo xatolariga yo‘l qo‘ymaslik; ijodiy matnning mantiqiy izchilligiga rioya qilish; o‘quvchiga tanish bo‘lgan narsa, buyumlarni tasvirlash; iltimos, uzr, minnatdorchilik, ruxsat so‘rash kabi nutq madaniyatiga doir so‘zlarni bilish.

III sinf

Bilim:

Gap, darak gap, so‘roq gap, buyruq gap, undov gap; gap bo‘laklari; bosh bo‘laklar: ega va kesim; ikkinchi darajali bo‘laklar: to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol; so‘z tarkibi; o‘zak, o‘zakdosh so‘zlar; qo‘shimcha: so‘z yasovchi qo‘shimcha, so‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimcha; so‘z turkumlari: ot, sifat, son, fe’l; ot, otlarda birlik va ko‘plik; sifat, sifatning ma’no turlari; son, sanoq son va tartib son; fe’l, bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’l.

Ko‘nikma:

So‘z va iboralarni to‘g‘ri yoza olish; gaplarni ifoda mazmuniga ko‘ra farqlay bilish; gaplarni ohangga rioya qilib o‘qiy olish; gapning bosh va ikkinchi darajali bo‘laklarini ajrata olish; gapni ikkinchi darajali bo‘laklar qo‘shib kengaytira olish; gapda so‘zlarni o‘rinli qo‘llay bilish; matnda so‘zlarni takrorlashdan saqlanish va sinonimlarni qo‘llay olish; diktant turlari: ta’limiy diktant va nazorat diktantini farqlay olish; ma’nodosh, qarama-qarshi ma’noli, shakldosh so‘zlar guruhini tuza bilish; xabarnoma, xat, alifbo tartibida ro‘yxat tuza bilish.

Malaka:

50-60 so‘zdan iborat diktantni matn asosida to‘g‘ri yozish; xabar, tasvir; ijodiy matnning mantiqiy izchilligiga rioya qilish; diktant turlarini farqlay olish: saylanma diktant, lug‘at diktant, ta’kidiy diktant, yoddan yozuv diktanti, nazorat diktanti, izohli diktant, ko‘rsatish diktantlarni yozish; taklif qilish, tabriklash kabi nutq madaniyatiga doir murojaat qoidalariga rioya qilish.

IV sinf

Bilim:

Uyushiq bo‘laklar; undalma; so‘z turkumlari: ot, otlarning turlanishi, egalik qo‘shimchalari, kelishik qo‘shimchalari; fe’l, fe’l zamonlari, fe’llarda shaxs-son qo‘shimchalari; sifat, sifat darajalari; son, sanoq son, tartib son.

Ko‘nikma:

Ketma-ket kelgan bir xil unlilar imlosini ajrata olish; ketma-ket kelgan bir xil undoshlar imlosini farqlay olish; so‘z oxirida talaffuzda tushib qoladigan undoshlar imlosini farqlay olish; so‘z ma’nolarini farqlash va ularga so‘roq bera olish; so‘z va iboralarni to‘g‘ri yoza olish; gaplarni ifoda mazmuniga ko‘ra farqlay olish; gaplarni ohangga rioya qilib o‘qish va yozma to‘g‘ri shakllantira olish; gap tarkibida tinish belgilarini to‘g‘ri qo‘ya olish; gapning bosh va ikkinchi darajali bo‘laklarini farqlay olish; gapni ikkinchi darajali bo‘laklar qo‘shib kengaytira olish; gapda so‘zlarni o‘rinli qo‘llay bilish; egalik va kelishik qo‘shimchalarining

imlosini farqlay bilish; fe’l zamonlari, shaxs-son qo‘shimchalarining imlosini ajrata olish; sifat darajalarini to‘g‘ri qo‘llay olish; sanoq son, tartib sonlarning imlosini bilish; matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi, ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashishini anglay olish; tasvirda tilning ifoda vositalaridan foydalana olish; matnda so‘zlarni takrorlashdan saqlanish va sinonimlarni qo‘llay olish; diktant turlari: ta’limiy va nazorat diktantlarini

farqlay olish; ma’nodosh, qarama-qarshi ma’noli, shakldosh, uyadosh so‘zlar

guruhini tuza olish; so‘zlarning o‘z va ko‘chma ma’nolarini farqlay bilish;

xabarnoma, xat, tabriknoma, taklifnoma, e’lon yoza olish, ro‘yxat tuza

bilish.

Malaka:

75-80 so‘zdan iborat diktantni to‘g‘ri yozish; grammatik tahlil qilish

(fonetik, so‘z tarkibi, morfologik va sintaktik tahlil); xabar, tasvir,

muhokama elementli matn yaratish; ijodiy matnning mantiqiy izchilligiga

rioya qilish; diktant turlarini: saylanma diktant, lug‘at, izohli diktant;

ko‘rsatish, nazorat diktantlarini yozish; matndagi gaplarning mazmunan

o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligini anglash; bayon va insho yozish; iltimos,

minnatdorchilik, uzr so‘rash, taklif qilish, tabrik kabi nutq madaniyatiga

doir murojaat qoidalarini bilish.