O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o’zbekiston milliy universiteti geografiya fakulteti

Jems Klark Ross 

---

Uilks  Antarktika  qirg’oqlari  yaqinida  suzishganini  va  nemis  olimi  Klark 

Fridrix  Gauss  nazariy  jihatdan  Janubiy  magnit  qutbini  aniqlaganini 

eshitadi.  Masalaga  oydinlik  kiritish  maqsadida  Ross  yanada  sharqqa 

suzishga  ahd  qiladi.  1840  yilning  oxirida  u  Yangi  Zelandiyaning  Janubiy 

oroli meridianidan janubga suzadi va 1841 yilning 11 yanvarida  71

0

 parallel 

171

0

 sharqiy uzoqlikda qor va muz bilan qoplangan Sabin (3000 m) tog’ini 

ko’radi. Ader burnidan o’tib, Ross bir orolga tushadi va bu ochilgan yerlarni 

Viktoriya  Yerlari  deb  nomlab,  Angliya  mulki  deb  e’lon  qiladi.  Shundan 

so’ng yana janubga  Ross  dengiziga  suzib, 27  yanvarda 77 parallelda 2 ta 

vulqon –“Erebus” va “Terror” vulqonlarini ochadi. Qirg’oq bo’ylab  suzib, 

magnit  tekshirishlarini  Gauss  aniqlagan kenglikda (72

0

30

1

) o’tkazadi va u 

magnit  qutbi  Viktoriya  Yerlarida  qirg’oqdan  300  km  masofada 

joylashganligini to’g’ri aniqlaydi. 

1841  yilning  noyabrida  Ross  yana  Antarktikaga  suzadi.  161

0

30

1

 

sharqiy  uzoqlikda  u  qutb  doirasini  kesib  o’tib,  o’tgan  safargidan  5,5  mil 

ichkariga suzadi va yana Muzlik bar’yeri tufayli orga qaytadi.  Ross janubiy 

materik  yo’q  deb  o’ylab  Viktoriya  Yerlari  orol  degan  noto’g’ri  xulosa 

chiqaradi. 

Jems Ross suzishlaridan so’ng Antarktika sayohatlari XIX asrning 90-

yillarigacha  to’xtatiladi.  Bu  yillarda  Antarktikada  kit  ovlovchilar 

ko’payganligi  tufayli  Antarktidani  tadqiq  etish  kuchayadi.  1893-1894  yil 

yozida  norvegiyalik  Karl  Anton  Larsen  “Yason”  kemasida  Ueddell 

dengizining shimoli-g’arbida katta  shelf  muzligi-larsen  muzligini  topdi va 

68

0

10

1

 janubiy kenglikkacha boradi. 

---

1894-1895 yillarda norveg  Lars  Kristensen  “Antarktik” paroxodida 

Ross dengizida 74

0

10

1

 janubiy kenglikkacha suzadi, uning kemasida yosh 

biolog Karsten Borxgrevink  ham  bor  edi. Norvegiyaliklar 1895 yilning 

24  yanvarida  Ader  burniga  tushib,  bu yerda Borxgrevink lishaynikning 

bir turini topadi. 

1897  yilning  oxiridan  1899  yilning  apreligacha  Antarktikada 

Belgiyaning  ilmiy-tadqiqot  ekspeditsiyasi  “Beljika”  kemasida  bo’ladi. 

Uning boshlig’i Adrian Jerlash de  Gomeri,  bosh  shturmani norvegiyalik