O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi Navoiy viloyati Xalq ta’limi boshqarmasi Qiziltepa tuman xtb ga qarashli 32-umumiy o’rta ta’lim maktabining biologiya fani o’qituvchisi Rasulova Mohinisoning

Komponentlar	DNK
RNK
Azot asoslaridan purin	Adenin Guanin	Adenin Guanin
Azot asoslaridan pirimidin	Sitozin TIMIN	Sitozin Uratsil
Monosaxaridlar	DEZOKSIRIBOZA	RIBOZA
Anorganik moddalar	Fosfat kislata	Fosfat kislata
Hujayrada joylashishi	Yadro	Sitoplazma
Vazifasi	Irsiy axbarotlarni to’plash va nasldan naslga o’tkazish	Oqsil biosintezida ishtirok etadi

DNK ikkita qo’sh zanjirdan iborat. DNK zanjiridagi adenine va timin o’rtasida ikkita vodorod bog’ mavjud (A=T), guanine va sitazin o’rtasida uchta vodorod bog’ mavjud ( G =_ S). RNK da esa bitta zanjir mavjud bo’lib azot asoslaridan timin o’rniga uratsil keladi( A=U).DNK va RNK nukleotidlari orasidagi masofa 0.34nm yoki 3.4 Aga teng bo’ladi.

Demak rasmdan ko’rinib turibdiki DNKning har bir zanjirida G S A T bo’lsa ikkinchi zanjirda S G T A nukleotidlari to’g’ri keladi.

1-MASALA: DNK zanjirining birida quydagi nukleotidlar ketma –ketligi keltirilgan, AAAGGSSTAGSTTTSSAAGTG bo’lsa uning ikkinchi zanjiridagi nukleotidlarni va ular orasidagi vodorod bog’lar sonini toping

YECHISH:

Birinchi zanjir AAAGGSSTAGSTTTSSAAGTG

Ikkinchi zanjir TTTSSGGATSGAAAGGTTSAS

Vodorod bog’ sonini topish uchun esa eng osoni ikkita bog’ga ega bo’lgan nukleotidlar sonini va uchta bog’ga ega bo’lgan nukleotidlar soni sanaymiz va bog’lar soniga ko’paytiramiz.

A=T 11ta 11x2=22 ta vodorod bog’

G_=S 10 ta 10x3=30ta vodorod bog’

JAVOB:A=T 22ta, G_= S 30ta

2-MASALA: DNK zanjirida 556ta nukleotid mavjud shu zanjirning uzunligini toping.

YECHISH: DNK ikkita zanjirdan ibotrat bo’lgani uchun berilgan nukleotidlarni ikkiga bo’lib olamiz sababi ikkita zanjirda nukleotidlar soni bir xil bo’ladi: 556:2=278 demak har bir zanjirda 278 tadan nukleotid mavjud. Ular orasidagi masofani toppish uchun esa 0.34 nm ga ko’paytiramiz. 278x0.34=94.52 nm

Bu usulda yechsa ham bo’ladi

(556 x 0.34: 2= 94.52nm)

JAVOB: DNK zanjirining uzunligi 94.52nm.

3- MASALA: DNK molekulasi tarkibida 1250 ta adenine nukleotidi bor. Adenin nukleotidi nukleotidlarning 24 %ni tashkil etsa, bu holda guanin nukleotidlarning soni nechaga teng bo’ladi.

YECHISH: Demak masalamizda adenin nukleotidlari 1250 ta nukleotidlarning 24%ni tashkil etsa timin ham xuddi shunday 24 % ga ega bo’ladi. A -24 %, T- 24 %; 24+24 =48 %

Jami nukleotidlarni 100 % bo’lsa shundan 48 % A vaT tegishli ( 100- 48 =52 ) qolgan 52 %ni esa G va S tashkil etadi. 52 %ni ikkiga bo’lsak guaninning % kelib chiqadi ( 52: 2=26) demak DNK da guanin 26 %ni tashkil etadi endi uning sonini quydagi tenglama orqali topib olamiz 1250-----------24 % ( A

X---------------26% (G)

X =1250 x 26 :24 X=1354 ta

YOKI

1250----------------48 %

X-----------------52 %

X= 1250 x52 :48

X=1354 ta

demak DNK zanjirida guanin nukleotidlari 1354 tan tashkil etar ekan.

XULOSA

Genetik masalalarni oson usullarda yechishni o’rgatishdan maqsad : o’quvchilarni bilim faoliyatini kuchaytirish , mustaqil bilim ko’nikma va malakalarini rivojlanritishdan iborat. Bugungi kunda rivojlanib borayotgan O’zbekistonimizda genetika va biologiya yetakchi sohalardan biri hisoblanadi.Masalalarni tushuna bilish va dars jarayonida ulardan unumli foydalanish sog’liqni saqlash, biotexnalogiya, genetik injeneriya sohasini yanada rivojlantirishga katta hissa qo’shgan bo’lar edi. Bundan tashqari biologiyaning muammolaridan biri bo’lgan irsiy kasalliklarni oldini olishga va ularni bartaraf etishga xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   G. D. Shamsiddinova, N. X. Qodirov, G. B. Axmedova
   

Molekulyar biologiya va ginetikaga oid masalalar to’plami
2011 yil

2. 
   N. Qodirov, G Axmedova
   

DNK va ginetikaga oid masallar to’plami 2010 yil

3. 
   Biologiya oily o’quv yurtlari uchun ma’lumotnoma 2014 yil