O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti o`zbek filologiyasi fakulteti

Filial va bo‘lim leksemalari termin sifatida bir ma’noda qo‘llana olmaydi. Qiyoslaymiz: Toshkent Davlat pedagogika institutining Navoiy filiali… Bu misolda filialni bo‘lim leksemasi bilan almashtira olmaganimizdek, «kasalxonaning terapeya bo‘limi», «institutning kadrlar bo‘limi» misollarida bo‘limni filial deb qo‘llab bo‘lmaydi.
«O‘zbekiston yuridik ensiklopediyasi»da filial quyidagicha izohlanadi:
Filial (lot. filialis – o‘g‘ilga oid; ing. branch, filial, subsidiary) – O‘zR FKning 47-m.siga muvofiq, yuridik shaxsning u turgan yerdan tashqarida joylashgan hamda uning barcha vazifalarini yoki vazifalarining bir qismini, shu jumladan vakolatxona vazifalarini bajaradigan alohida bo‘linmasidi (482-bet).
Demak, filial korxona, tashkilot v.h.ga taalluqli bo‘lsa-da, u turgan yerdan tashqarida joylashganligi, undan alohida, mustaqil faoliyat yurita olish kabi xususiyati bilan xarakterlanadi. Bo‘lim esa mana shunday korxona, tashkilot va muassasalarga qarashli, bevosita uning tarkibiga kirgan, ularni tashkil etgan tarkibiy qismni bildiruvchi atama.
Shu’ba leksemasining ifodalagan ma’nosi(ma’nolari)ni lug‘atlardagi izohi, yozilishida ayrim muammolar ko‘zga tashlanadi.
Shu’ba termini ham sho‘ro davrida o‘zbek tilida qadimdan qo‘llanib kelgan ko‘pgina so‘z va terminlar qatori iste’moldan chiqib qolgandi. Lug‘atlarda ham uning eskirgan so‘z ekanligi maxsus belgi bilan qayd etilgan. Lekin mustaqillikdan so‘ng uning yana faollashganini, hatto bir necha ma’nolarda qo‘llanayotganini ko‘ramiz. Uning istiqlol yillarida yaratilgan izohli, tarjima va imlo lug‘atlarida berilganligi ham buni tasdiqlaydi. Masalan, 5 jildli izohli lug‘atda shu’ba bir necha so‘zlarga sinonimik izoh sifatida berilgan. Agar ikki jildli izohli lug‘atda bo‘lim 2, bo‘limcha so‘zlari izohida (sinonim sifatida) berilgan bo‘lsa, 5 jildli lug‘atda oraz II, mo‘g‘ulcha (bu musiqa terminlari eski lug‘atda berilmagan), seksiya, uzzol, filial so‘zlarida keltirilgan.
E’tiborli tomoni shundaki, shu’ba leksemasining izohli lug‘atda shuncha so‘zda izohlash maqsadida yoki sinonim sifatida keltirilib, shuningdek, imlo, terminologik, ensiklopedik lug‘atlarga ham kiritilsa-da, besh jildli O‘TILda ijtimoiy-siyosiy terminlik ma’nosi yana esk. (eskirgan) uslubiy belgisi bilan berilgani va 2 jildli lug‘atdagi misollarning berilgani (izohlar 2 jildli izohli lug‘at bilan bir xil) taajjublanarli.
O‘TILdagi shu’ba 1 ni tasdiqlovchi misollar uning eskirgan ma’nosiga berilgan bo‘lib, sho‘ro tuzumining dastlabki yillarida «bo‘lim, idora, jamoat tashkiloti» ma’nolarida qo‘llangan: 1919 yildan boshlab Toshkent musulmon Xotin-qizlar shu’basiga rais bo‘lib ishladim… O‘TIL, 5, 9-b.
Bu termin shu ma’nolarda 20-asr boshidan to o‘rtalarigacha shu ma’nolarda qo‘llanib kelgan: ..60 dan ortiq yoshlarning xorijga ta’lim olish uchun jo‘natishda, «Anjumani tarix» sho‘’basi (?) tomonidan «Buxoro arki tarixi» qo‘lyozmasining yozilishida… Fitratning xizmati beqiyos edi. (Odilqoriyev X., Razzoqov D. Siyosatshunoslik. T., 2009, 95-b.)
O‘TILda