O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

tortilganliklarining
  bir  nechta  darajalari 
mavjud: 
1. nolga teng daraja-juda kamdan-kam iste’mol qilish; 
2. epizodik iste’mol darajasi-turli spirtli ichimliklar turlari bilan tanishlik; 
3. yuqori daraja-1 oyda ikki martadan ortiq iste’mol qilish; 
4.  namoyon  bo’lgan  ruhiy  tobelik  darajasi-mast  bo’lishning  ruhiy  holatning  istalgan 
holatga aylanishi, ichimlikka ruhiy qaram bo’lishning yuzaga kelishi; 
5. ichimlikka jism tobe bo’lish darajasi-spirtli ichimlikni nazoratsiz iste’mol qilish;  
 
SHaxsning alkogollashuvi-aroqxo’rga aylanishi. 
 ijtimoiy  pedagogikaning  ichimlik  iste’mol  qilishga  mayli  bor  bolalar  bilan  faoliyat  olib 
borishning asosiy yo’nalishlari: 
1.  Adaptatsion-bolaning  shaxsiy  ijobiy  xislatlar  rivojlantirish  orqali  bolaning  adaptativ 
xususiyatlarini to’g’irlash. 
2. Oilaviy- ota-onalarning ______________________ 
3. Profilaktik-bolalarda spirtli ichimlik iste’mol qilishga salbiy munosabat shakllantirish. 
4. Vositachilik-bola va jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solish.  
 5. Reabilitatsion-alkogol tobe holatidagi bolani  ijtimoiy reabilitatsiya qilish. 
O’z faoliyatida ijtimoiypedagog quyidagi vazifalarni amalga oshiradi. 
 ijtimoiy  pedagog  faoliyatining  birinchi  vazifasi  tashhiz  qo’yish  bo’lib,  bolaning  spirtli 
ichimlik  ichishga  ruju  qo’yishini  oldini  olishga  qaratilgan.  Bu  vazifa  spirtli  ichimlik 
iste’mol  qilishga  mayli  bor  bola  haqida  axborot  to’plash,  uning  real  shaxsiy 
xususiyatlarini o’rganish, bola oilasi to’g’risida ma’lumotlar to’plash, bolaga salbiy ta’sir 
ko’rsatayotgan  manbalarni  o’rganish,  ichkilikbozlikning  yetakchilarini  aniqlash,  bolani 
alkogollashuvga  undayotgan  salbiy  omillarni  o’rganish,  bolaga  mikromuhit  ta’sirini 
o’rganish orqali amalga oshiriladi. 
 
Ikkinchi  vazifasi-bashorat qilish. Uning mohiyati shuki, qo’yilgan tashhiz asosida 
ichkilikbozlikka mayli bor bola bilan ish olib borishning aniq  ijtimoiy pedagogik dasturi 
ishlab  chiqiladi.  Bu  dastur  bosqichma-bosqich  amalga  oshib,    ijtimoiy  adaptatsiya, 
korreksiya yoki reabilitatsiyani keltirib chiqaradi. 
 
Uchinchi  vazifasi  ta’lim-tarbiya  bo’lib,  bolada  uning    ijtimoiy  pedagogik 
reabilitatsiyasi davomida shakllanishi lozim bo’lgan xislatlarni, bolalar va kattalar xulq-
atvori  va  faoliyatiga  pedagogik  ta’sirni  oshirish,  bola  tarbiyasidagi  bo’shliqlarni 
to’ldirish,  ichkilikbozlik  muammosini  yengib  o’tish  uchun  lozim  bo’lgan  malaka  va 
ko’nikmalarni shakllantirishni ko’zda tutadi. 
 
Ijtimoiypedagogning  to’rtinchi  vazifasi-huquqiy  himoya  bo’lib,  uning  mohiyati 
shuki ijtimoiypedagog faoliyati huquqiy asosda ko’riladi. 

---

 
259 
 
Beshinchi  vazifasi-tashkiliy  funksiya.  U  ichkilikbozlikka  mayli  bor  bola  bilan  
ijtimoiy pedagogik faoliyat yuritish turli mutaxassislarning ishtirokini talab qiladi, bo’sh 
vaqtini  mazmunli  o’tkazish  uchun  sharoitlar  yaratadi,  bolalar,  kattalar  uchun    ijtimoiy 
foydali faoliyatni tashkil qiladi. 
 
Oltinchi  vazifasi-kommunikativ.  Bunda  ko’zga    ijtimoiy  pedagogik  faoliyatni 
amalga oshirish jarayonida uning ishtirokchilari orasida ko’pgina aloqalar o’rnatiladi. 
 
Ettinchi  vazifa-profilaktik  funkyiya  bo’lib,  u  erishilgan  ijobiy  natijalarni 
mustahkamlashni ko’zda tutadi va ichkilikbozlik alomatlarining paydo bo’lishini bartaraf 
etadi. Bu vazifalar  ijtimoiy patronaj o’tkazish orqali amalga oshiriladi. 
 
Ijtimoiypedagogning  bolalar  hayotining  alkogollashuvga  qarshi  qaratish 
tarbiyalanuvchilarning yoshiga qarab o’z xususiyatlariga ega. 
Maktabgacha va kichik maktab yoshi. 
 
Bir yoshdan yetti yoshgacha bolada odatlar shakllanishida hal qiluvchi ta’sirni ota-
onalar  ko’rsatishadi.  SHuning  uchun  bu  yoshda  ijtimoiypedagogning  oila  bilan  ishlashi 
muhim ahamiyatga ega. U quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 
1.  Oila  a’zolari  o’rtasidagi  munosabatlarning  madaniyatini  shakllantirish,  chunki 
faqatgina  uyg’un  oilaviy  munosabatlar  sharoitlarida  axloqiy  antialkogol  odatlar  paydo 
bo’lishi mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalarda bu odatlarning paydo bo’lishi uchun 
ota-onalarda optimal xulq-atvorni shakllantirish lozim. 
2. Bola hayotiy faoliyatining sog’lom muhitini shakllantirish. 
 
Ijtimoiypedagog faoliyati ota-onalarda sog’lom ijtimoiypsixologik yo’l-yo’riqlarni 
shakllantirishga  va  bolalarning  spirtli  ichimlik  iste’mol  qilgani  uchun  ota-onalarning 
shaxsiy  javobgarligi  haqidagi  fikrni  ilgari  surishga  qaratilishi  lozim.  Ota-onalar  bilan 
ichkilikbozliklikka  qarshi  kurash  bola  yoshiga  qarab  amalga  oshirilishi  lozim.  Biroq  bu 
faoliyatning  natijasi  ota-onalarni  bolalarning  ichkilikka  qarshi  tarbiyasiga  qo’shilishlari 
____  kerak.  Ota-onalarning  ichkilikbozlikka  qarshi  tarbiyasi  haqida  bilimlar  targ’iboti 
quyidagi masalalarni o’z ichiga oladi: 
1.  Alkogolning  inson  organizmiga,  bolaning  to’liq  shakllanmagan  organizmiga  zarari, 
bolalarning  spirtli  ichimlik  iste’mol  qilishlarining  yomon  oqibatlari,  voyaga 
yetmaganlarni  spirtli  ichimliklar  iste’mol  qilishga  o’rgatishning  axloqiy  va  huquqiy 
javobgarligi haqida. 
2.  Kichik  maktab  yoshining  spetsifik  xususiyatlari  anotolik,  marfologik,  psixofiziologik 
xususiyatlari  bilan  tanishtirish.  Maktabda  ta’lim  olishning  birinchi  bosqichiga  bola 
hayotidagi eng inqorozli bosqich sifatida ta’rif berish, boshlang’ich bosqichga ko’nikish 
qiyinchiliklari haqida, yosh shaxsning faol ijtimoiylashuvining boshlanishi haqida, ta’lim 
muhitining  ijtimoiy va psixologik sharoitlari haqida ma’lumot berish. 
3. Kichik maktab yoshidan bolalarda sog’lom hayot tarziga intilishni shakllantirish uchun 
ota-onalarning  optimal  xulq-atvorlariga  erishish.  Bu  oilaning  ichkibozlik  an’analarini 
kichik  maktab  yoshiga  xos  bo’lgan  taqlidiy  xulq-atvorni  inobatga  olgan  holda  ko’rib 
chiqish,  bolaning  maktabdagi  yutuqlariga  e’tiborli  bo’lish,  bolalarning  bo’sh  vaqtlarini 
o’tkazishlariga yordam berish, uni noxush oilaviy0maishiy nizolardan holiroq qilish. 
 
SHuningdek,  ijtimoiypedagog  ota-onalar  bilan  hamkorlikda  bo’sh  vaqt, 
bayramlarni spirtli ichimliksiz o’tkazish rejasini ham ishlab chiqish lozim. 
 
Faoliyatning  asosiy  metodi  suhbat,  maslahat,  trening  shaklida  o’tkaziladigan 
oilaviy  profilaktika  hisoblanadi.  Ijtimoiypedagog  ota-onalar  harakatlariga  axloqiy 
xarakter  berishi  lozim.  Oilaviy  profilaktika  tanbeh,  tahdidlarga  asoslanmasligi  lozim.  U 
bolaning tengdoshlari bilan aloqalarini to’g’irlashga, ularni ijobiy faoliyatga jalb etishga, 
oilada o’z maqomini tiklashga qaratilishi lozim. 

---

 
260 
 
O’spirinlar  (11-14  yosh).  Bu  davr  inson  faoliyatining  eng  murakkab  davrlaridan 
biridir.  Bu  davrda  uyg’un  faoliyatning  faollashuvi  fanida  organizmning  barcha 
organlarining  jadal  rivojlanishi  kuzatiladi.  Bu  jarayon  jinsiy  yetuklikning  kelishi  bilan 
yakun  topadi.  Organ  va  tizimlarning  bunday  qayta  qurilishi  bilan  davom  etadi.  Bola  u 
uchun  obro’li  bo’lgan  kattalarning  ko’rsatmalariga  amal  qilgan  kichik  maktab  yoshidan 
farqli  ravishda  o’spirin  o’z  xulq-atvor  tamoyillariga,  o’z  qarashlariga  amal  qilishga 
harakat  qiladi,  mustaqillikka  ehtiyoj  tug’iladi,  kattalar  nasihatlari  tanqid  ostiga  olinadi, 
ularga nisbatan salbiy munosabat shakllanadi. 
 
Aynan o’spirinlik davrida ichkilikka ruju qo’yishning ilk bosqichining shakllanishi 
boshlanishi mumkin. CHunki u o’spirin guruhlari sharoitida namoyon bo’ladi va shuning 
uchun  “jamoaviy  ichkilik  tobeligi”  xarakteriga  ega  bo’ladi.  Bu  yoshdagi  bola  katta 
bo’lishga yoki kattalardek ko’rinishga harakat qiladi. Bu ham ijobiy ham salbiy ma’noda 
namoyon bo’lishi mumkin.  
 
Katta  bo’lish  tendensiyasi  agar  axloqiy  va  ijtimoiy  qadriyatlarga  asoslanmasa 
ijtimoiy  salbiy  ma’noda:  chekish,  spirtli  ichimliklarni  iste’mol  qilish,  jinsiy 
mas’uliyatsizlik, huquqbuzarliklarda namoyon bo’ladi. 
 
O’spirinlik  davrida  11  yoshdan  boshlab  kattalar  bolaga  avvalgidek  ta’sirlarini 
o’tkaza  olmaydilar  va  bola  uchun  tengdoshlari  bilan  muloqatda  bo’lish  katta  ahamiyat 
kasb  eta  boshlaydi.  O’spirinning  ijtimoiy  maqomi  qancha  past  bo’lsa,  uning  guruhga 
ta’siri shuncha kam bo’ladi. 
 
SHuning  uchun  bu  yoshda  ijtimoiypedagog  faoliyatida  asosiy  urg’u  guruh  bilan 
ishlashga qaratiladi. Bu quyidagi faoliyat yo’nalishlari orqali amalga oshiriladi: 
1.  Ichkilikbozlik  sabablari  va  oqibatlari  profilaktikasi.  Buni  ichkilikbozlik  bilan  bog’liq 
mavzularda baxs-munozaralar o’tkazish orqali  amalga oshirsa bo’ladi. Bu mashg’ulotlar 
natijasi  guruhning  barcha  ishtirokchilari  amal  qiladigan  guruh  qarashining  shakllanishi 
bo’lishi lozim. 
Baxs-munozaradan tashqari rasmli o’yinlar ham o’tkazish mumkin. Ichkilikbozlik 
profilaktikasiga  qaratilgan  bunday  o’yinlarda  bolaning  shaxsiy  rivojlanish,  jamoaviy 
muomala malakalariga o’rganishga erishsa bo’ladi. Ijtimoiypedagog o’spirinlar guruhida 
shakllantirish  mumkin  bo’lgan  asosiy    ijtimoiy  malakalar  bu  ichkilikka  qarshi  dalillarni 
aniq ilgari surish va tengdoshlari bosimiga qarshi tura olishdir. 
 
Ish  shakllari:  bahs,  ekskursiya,  suhbat.  Bolalarni  qo’rqitadigan  usullardan 
foydalanish maqsadga muvofiq emas.  
2.  O’spirinlarning  bo’sh  vaqtini  tashkillashtirish,  chunki  bo’sh  vaqtni  mazmunsiz 
o’tkazish  o’spirin  tomonidan  spirtli  ichimlik  iste’mol  qilish  xavfini  oshiradi.  To’garak, 
seksiya,  klub,  bolalar  va  o’smirlar  tashkilotlari  faoliyatini  yorqin  reklama  qilish  zarur. 
Ijtimoiypedagog  o’spirinning  qiziqishlarini  bilishi  va  uning  bo’sh  vaqtini  mazmunli 
o’tkazishga yordam berishi lozim.  
 
Bu yoshning psixologik xususiyatlari tufayli bo’sh vaqtni o’tkazishning jamoaviy 
shakllarini rivojlantirish lozim. SHuni inobatga olish lozimki, deviant xulq-atvorli bolalar 
asosan  intelektual  faoliyat  bilan  emas,  balki  sport  bilan  shug’ullanishga  qiziqishadi. 
SHuning  uchun  ularning  sport  seksiyalariga  qatnashishlariga  yanada  ko’proq  sharoitlar 
yaratib berish lozim. 
3.  Ijtimoiypedagog  tomonidan  o’tkazilayotgan  ichkilikka  qarshi  tarbiya  bolada 
mustahkam  antialkogol  qarashlarni:  sog’lom  hayot  tarzining  zarurligi,  organizm 
shakllanayotgan  paytda  spirtli  ichimlik  iste’mol  qilish  mumkin  emasligi, 
ichkilikbozlikning axloqsiz omil ekanligini-shakllantirishga qaratiladi.     

---

 
261 
4. Maktab pedagog jamoasini ichkilikka qarshi yo’naltirish ham ijtimoiypedagog vazifasi 
hisoblanadi.  O’spirin  yoshidagi  o’quvchilarning  ta’lim  dasturi  bilan  tanishish  asosida 
ijtimoiypedagog  ichkilikka  qarshi  tarbiya  elementlarini  maktab  darslari  tarkibiga 
kiritishni ilgari surishi mumkin. 
O’smirlik davri. 
O’spirinlikdan  farqli  o’laroq  17-18  yoshli  o’quvchilarda  tengdoshlari  jamoasiga 
emotsional tobelik kuchli bo’lmay, birinchi o’ringa individuallik ko’tariladi. Hayotda o’z 
o’rnini  qidirish,  o’zini  biror-bir  kasbiy  faoliyatda  anglab  olish  bilan  birgalikda  o’z  
ijtimoiy qiyofasini ham shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.  
Ijtimoiypedagog o’z e’tiborini ichimlik iste’mol qilishga mayli bor o’smirlar bilan 
individual ish olib borishga qaratadi. Bu faoliyat quyidagilar orqali amalga oshiriladi: 
1.  Bola  hayotiy  faoliyatiga  salbiy  ta’sir  ko’rsatuvchi  omillarni  bartaraf  etish  maqsadida 
individual konsultatsiyalar o’tkazish. 
2. SHaxsni  ijtimoiy tarbiyalash.  ijtimoiy pedagogik mashqlar orqali o’smirga  ijtimoiy 
ijobiy xulq-atvor normalarini o’zlashtirishga yordam beradi. 
 
O’smirlarning  ichkilikka  qarshi  metodlar  asosiy  va  yordamchi  metodlarga 
ajratiladi. 
Asosiylari-suhbat  jarayonida  ijtimoiypedagog  tomonidan  o’z  nuqtai  nazari,  dalillari, 
faktlarni monologik bayon etish, ma’ruzalar o’qish. 
YOrdamchilar-kitob yordamida mustaqil ish olib borish, tajribalar o’tkazish va boshqalar. 
Bu  metodlar  turli  ish  shakllari-jamoaviy,  individual  shaklda  va  turli  mikromuhitlarda-
oila, maktab jamoasi, do’stlar davrasida amalga oshiriladi.