O’zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

murakkab o’tkazma yoki murakkab yozuv deb ataladi.  
 
Talabaga tushunish osonrok bo’lishi uchun ikki yoqlama yozuvning mohiyatini o’zida 
mujassamlashtiruvchi turt asosiy qoidaga amal qilishni tavsiya etamiz. 
1.Sodir etilgan xo’jalik operatsiyasining tub iqtisodiy mazmunini tushunish; 
2.Mazkur operatsiyada ishtirok etuvchi sintetik schyotlarni aniqlash; 
3.Balansga asosan ishtirok etuvchi schyotlarning aktiv va passivligini aniqlash; 
4.Schyotlarni debet va kredit tomonlarga to’q’ri kuyish. 
 
Ushbu yo’qoridagi qoidalarga amal qilgan qolda ba'zi misollarni ko’rib chihamiz. 
 
Aktiv schyotlarda dan qo’shimchasini olsa kredit ga qo’shimchasini olsa debet bo’ladi. 
 
Masalan qsob kitob schyotidan kassaga naqd pul olindi bunda Debet kassa 50 schyot 
 
Kredit hisob kitob schyoti  
 
Birinchi  operatsiya.  Ishchi  va  xizmatchilarga  ish  haqi  to’lash  uchun  korxonanning 
davlat  bankidagi  yoki  xususiy  bankdagi  hisob  kitob  schyotidan  kassaga  500000  so’m  naqd 
pul. Bu xo’jalik operatsiyasi natijasida kassadagi pul mablag’i ko’payib,bankdagi hisob kitob 
schyotida pul mablag’ining qoldig’i kamayadi. Ikkala schyot ham balansning aktiv tomonida, 
ya'ni aktivdir. Demak, bu operatsiya natijasida schyotlarning o’zaro quyidagi boglanishi sodir 
bo’ladi. 
 
Debet kassa schyoti 
 
Kredit hisob kitob schyoti 500000 so’m 
 
Bu  operatsiya  buxgalteriya  hisobi  schyotlarining  shartli  sxemasida  quyidagicha  aks 
ettiriladi. 
D-t                           Hisob-kitob schyoti       k-t    d-t    kassa  k-t  
 
1) 500000                    2) 500000 
Naqd pul olindi. 
 
 
 
 
Ikkinchi operatsiya bankdan hisob kitob raqamiga qisqa muddatli kredit olindi. 
Summasi 300000 so’m 
Debet hisob kitob schyoti 
Kredit Banklarning qisqa muddatli kreditlari 300000 so’m. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

Bu  xo’jalik  operatsiyalari  ta'siri  ostida  korxonaning  pul  mablag’i  ko’payib.shunga  bog’liq 

qolda  bankdan  bo’lgan  qarz  ham  ko’payib  borayapti.  qsob  kitob  schyoti  aktiv  schyot,  aktiv 
schyotlarda  ko’payish  debetda.  Banklarning  qisqa  muddatli  kreditlari  passiv  schyot.passiv 
schyotlarda ko’payish kredit tomonda bo’ladi. 
Shu operatsiya schyotlarining shartli sxemasini keltiramiz. 
D-t banklarning kis.mud. k-ti. K-t d-t hisob-kitob schyoti           k-t  
 
1) 300000                    2) 300000 
nakd pul olindi. 
 
 
 
 
 
Schyotlardagi  yozuvlardan  ko’rinib  turibdiki,  bitta  operatsiyaning  summasi,  ikki 
schyotda  bir  xil  summalardan,  lekin  bir  schyotning  debetida  ikkinchi  schyotning  kreditida 
o’zaro  boglanadilar.  Operatsiyalarni  schyotlarga  yozishdagi  o’zaro  bir  bilan  boglanish 
schyotlar  korrespondentsiyasi  deb  ataladi.  Bunday  debet  va  kreditlangan  schyotlar 
korrespondentsiyalashgan schyotlar deb ataladi. 
 
Xo’ja lik  operatsiyalari  va  korrespondentsiyalashgan  schyotlar  ko’rsatilgan  yozuv 
buxgalteriya  provodkalari  yoki  buxgalteriya  o’tkazmalari  deyiladi.  Tashkilot  (korxona) 
mablag’lari  va  ularning  manbalari  xo’jalik  faoliyati      davomida    doimo    harakatda  
bo’ladi.operatsiyalar  natijasida  uz  qiymatini  o’zgartirib  turadi.  Bu  o’zgarishlar  tegishli 
hujjatlar  asosida  ikki  tomonlama  yozuv  orqali  buxgalteriya  schyotlarida  aks  etgirilib 
boriladi.Natijada  buxgalteriya  schyotlarining  oxirgi  qoldiqlariga  asosan  yangi  balans 
to’zilganda, bu o’zgarishlar balans moddalarida aksini topadi.