O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti o`zbek filologiyasi fakulteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI

XALQ TA`LIMI VAZIRLIGI

NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

O`ZBEK FILOLOGIYASI FAKULTETI

0. 
   O‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘qituvchisi Sharopova Ra’noning
   
1. 
   
   

Ayrim ma’nodosh ijtimoiy-siyosiy terminlar va ularning

lug‘atlardagi izohi xususida

mavzusida yozgan

Navoiy -2013

Ayrim ma’nodosh ijtimoiy-siyosiy terminlar va ularning

lug‘atlardagi izohi xususida

Reja:
1. Izohli lug‘atlarda so‘z va terminlar izohi.

2. Filial va bo‘lim leksemalarining termin sifatida qo‘llanishi.

3. Seksiya va shu’ba leksemalarining termin sifatida qo‘llanishi.

Xulosa

0. 
   
   

Izohli lug‘atlarda so‘z va terminlar izohida, jumladan, ijtimoiy-siyosiy terminlar izohida ham izohning qo‘shimcha tarkibiy qismi sifatida ma’nodosh so‘zdan ko‘p foydalaniladi. Bunda termin ma’nosiga berilgan izohdan so‘ng nuqtali vergul qo‘yib ma’nodosh termin keltiriladi. Shuningdek, so‘z (yoki termin)ni yaqqolroq tasavvur etish uchun yordam beradigan uning (so‘z yoki termin) ma’nosiga yaqin so‘z (termin) qo‘shimcha izoh sifatida beriladi. Masalan, filial hamda bo‘lim terminlariga qo‘shimcha izoh sifatida shu’ba leksemasi berilgan. Ularning o‘zaro ma’no munosabatini kuzatamiz. Filial so‘zi O‘TILda quyidagicha izohlangan:

Filial - Yirik korxona, muassasa yoki jamoat tashkilotining mustaqil bo‘limi, shu’ba. (O‘TIL, 4, 346).

Bo‘limning shu’baga yaqin ma’nosi esa (bo‘lim ko‘p ma’noli hisoblanadi) O‘TILda quyidagicha izohlanadi: Idora va turli ishxonalarning ma’lum ish bilan shug‘ullanadigan har bir qismi; muayyan idoraga qarashli quyi idora, sho‘’ba (?) (O‘TIL, 1, 409).

Shu’ba 1 esk. Biror tashkilot yoki muassasaning alohida bir qismi, bo‘lim; idora. Misol. (O‘TIL, 5, 9-b )

Izohlardan ko‘rinib turibdiki, ushbu terminlarning ma’nolari «biror korxona, tashkilot yoki muassasaning bir qismi, bo‘lagi, bo‘linmasi, idorasi» umumiy semasiga ko‘ra yaqin. Mana shu umumiy ma’no asosida ularning ma’nodosh deb tasavvur qilinishiga, lug‘atda ma’nodosh birliklar singari izoh tarkibida berilishiga sabab bo‘lgan. Lekin ular to‘la ma’noda sinonimlar emas, biri o‘rnida ikkinchisini qo‘llab bo‘lmaydi (Zero, terminologiyaning talabi ham bir tushunchaning ikki yoki undan ortiq atamasi bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslikdir).