O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI _______________________ FAKULTETI “____________________________” KAFEDRASI
Кальцинацияланган сода ишлаб чиқариш мавзусни ўқитишда Балиқ скалети технологиясидан фойдаланиш.
Bajardi: _________________________
Farg’ona – 2021 yil
Мавзу: Кальцинацияланган сода ишлаб чиқариш мавзусни ўқитишда Балиқ скалети технологиясидан фойдаланиш.
Режа: 1-BOB. Кальцинацияланган сода ишлаб чиқариш тарихи ва аҳамияти. Сода ишлаб чиқариш тарихи ва ахамияти.
1-BOB. Кальцинацияланган сода ишлаб чиқариш тарихи ва аҳамияти. Сода ишлаб чиқариш тарихи ва ахамияти.
Кальцинацияланган сода - Na2CO3, молекуляр массаси-106, натрий карбонат кристалл кукун, зичлиги 2,53 г/см3, суюқланиш температураси 8530С, сувда яхши эрийди. Сода (натрий карбонат) қадимги даврлардан маълум бўлган. Сода денгиз ўсимликлар кўллари ва табий содавий кўллардан олинган.
1775 йилда француз олими Леблан саноатда қуйидаги усул бўйича сода ишлаб чиқаришни таклиф этган:
2NaClH2SO4Na2SO42HCl
Na2SO4 + CuCO32C Na2CO3CuSCO2 Хосил бўлган қаттиқ моддадан сув ювиш усули билан сода эритмаси олинган. Эритмани буғлатиш натижасида қаттиқ сода ишлаб чиқарилган.
1865 йилда Бельгияли мухандис Сольве сода ишлаб чиқаришнинг аммиакли усулини амалга оширган:
NaCl NH3 CO2 H2O NaHCO3 NH4Cl
2NaHCO3 Na2CO3 + CO2 Леблан усулига нисбатан Сольве усули қуйидаги ижобий томонларидан иборат:
Махсулотнинг сифати юкори, тоза сода хосил бўлади;
Ишлаб чиқариш жараёнингинг узликсизлиги;
Мехнат шароитлари яхшиланиши ва иш кучи кам сарфланиши;
Электроэнергия ва ёқилғиларнинг камроқ сарфланиши;
Ўзбекистон Республикасини халқ хўжалиги учун содага талаб катта бўлмоқда. Хозирги кунда сода хорижий давлатлардан катта миқдордаги валюта билан инпорт қилинади. Шунинг учун Қорақолпоғистон Республикаси Қўнғирот шахрида сода заводи қурилган. Бу завод хам соддани Сольве усулида ишлаб чиқаради.
Юқоридаги усуллардан ташқари содани натрий гидрооксидидан олиш мумкин: 2NaOH CO2 Na2CO3 H2O
Россияда сода нефелин табиий рудасидан хам олиш усули мавжуд. Бу руда таркибида асосан нефелин бўлиб (3Na2OK2O4Al2O39SiO2), ундан алюминий оксид, поташ ва цемент махсулотлари хам ишлаб чиқарилади.
Соданинг халқ хўжалигидаги қўлланилиши. Сода халқ хўжалигида кўп сахоларда қўлланилади ва шунинг учун бу махсулот кўп миқдорда ишлаб чиқарилади. Хозирги кунда жахон бўйича 30 млн. т дан ортиқ сода ишлаб чиқарилмоқда.Ўзбекистон Республикасида бир йилда 120000 тонна миқдорида содага талаб бор.
Сода халқ хўжалигигининг қуйидаги сохаларида қўлланилади:
Кимё саноатида (фенол, бўёқ моддалар ишлаб чиқариш учун);