O`zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti



Download 292,11 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/18
Sana19.06.2021
Hajmi292,11 Kb.
#70090
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
Bog'liq
maktabgacha yoshdagi bolalarni ovqatlantirishning oziga xos xususiyatlari

   Tadqiqot 

ishining 

dolzarbligi: 

Mamlakatimizda 

O’zbekiston 

Respublikasining  Prezidenti  I.A.Karimovning    tashabbusi  bilan  2016  yilni 

«Sog`lom ona va bola» deb belgilashi bejiz emas,  bunda bolalar ta’lim-tarbiyasi, 

ularning  ma’naviyatini  yuksaltirish  sohasidagi  islohotlarni  tizimli,  bosqichma-

bosqich amalga oshirish strategiyasi belgilab olindi.  «Shuni unutmaslik kerakki, - 

deydi  Yurtboshimiz  I.Karimov,  -  kelajagimiz  poydevori  bilim  dargohlarida 

yaratiladi,  boshqacha  aytganda,  xalqimizning  ertangi  kuni  qanday  bo`lishi 

farzandlarimizning bugun qanday ta`lim va tarbiya olishiga bog`liq»

1

. Zero ta`lim 



va  tarbiyaning  uyg`unligi  yoshlarda  bilim  egallash  bilan  birga  vatanparvarlik, 

insonparvarlik,  millatparvarlik,  demokratik  va  umuminsoniylik  kabi  qadriyatlarni 

shakllanishiga  yaqindan  yordam  beradi.

 

Mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan 



tub  islohotlar  yuksalishlariga  e`tibor  berib  qaraladigan  bo`lsa,  ularning  negizida 

sog`lom  bola,  sog`lom  avlod  tarbiyasi  turganligini  anglash  qiyin  emas.  Chunki, 

Vatanimizning  porloq  kelajagi  sog`lom    tarzda  voyaga  etayotgan  farzandlarimiz 

qo`lida.  Prezidentimiz  «Biz  hech  kimdan  kam  emasmiz,  hech  kimdan  kam 

bo`lmaymiz!»  deganida  sog`lom,    zakovatli,  etuk,  malakali  yoshlarimizga  katta 

umid bog`laganini tushunishimiz joiz.  

 Jahon arenalarida  o`zlarining Amir Temurga xos matonatini, To`marisga xos 

shijoatini  namoyish  qilib,  O`zbekistonni  mashhur  qilayotgan  sportchi,  bilimdon, 

san`atkor yoshlarimiz soni yil sayin ortib bormoqda. Yosh chempionlarimiz  qo`lga 

kiritayotgan  ajoyib  yutuqlar    Yurtboshimizning  mashhur  da`vati  ro`yobini 

ko`rsatmoqda. 

Mustaqillik  yillarida  uzluksiz  ta`lim  tizimini  zamonaviy  mezonlar  asosida 

rivojlantirish,  dunyoning  ilg`or  pedagogik  tajribalarini  o`rganish  hamda  tatbiq 

etish, o`quvchi va talaba yoshlarning bir necha xorijiy tillarni bilishlari, dunyodagi 

nufuzli universitetlarda tahsil olishlari, xalqaro musobaqalarda sportchilarimizning 

sovrinli  o`rinlarni  egallashlari,  Prezidentimizning    istiqlolning  dastlabki  yillarida 

«Farzandlarimiz  bizdan  ko`ra  kuchli,  bilimli,  dono  va  albatta,  baxtli  bo`lishlari 

                                                 

1

 I.A.Karimov  Yuksak ma’naviyat –engilmas kuch T. Ma’naviyat, 2008yil 




 

shart» degan ezgu niyatlari bosqichma-bosqich ravishda hayotimizda o`z ifodasini 



topmoqda. 

    Har  qanday  millatning  asosiy  boyligi-  bu  bolalar  salomatligi. 

Farzandlarimiz  salomatligini  muhofaza  qilish,  millat  kelajagini  muhofaza  qilish 

bilan  barobar.  Bolalar  salomatligi,  barkamol  insonning  kamol  topishida  muhim 

o`rin  tutadi.  Umrning  shu  pallasida  shakllangan  mustahkam  sog`liq  hayotimiz 

so`ngiga  qadar  bizga  hamroh  bo`ladi.

 

Tariximizdan  ma’lumki  bobokolonlarimiz 



bolani  har  tomonlama  uyg’un  rivojlantirishga  katta  e’tibor  qaratganlar.  Qadim 

qadimdan  ajdodlarimizni  ko’pchiligi  muayyan  maxsus  bilimga  ega  bo’lmasdan 

turib,  jismonan  va  manan  xayot  kechirib  bo’lmasligini  yaxshi  tushunganlar. 

Bobokolonlarimizdan  A.  Temur,  Beruniy,  Farobiy,  Ibn  Sino,  Najmiddin  Kubro 

kabi ulug’ allomalarning asarlaridagi, qarashlarini ta’kidlab o’tish kerak

2

.  



    Mutafakkir «Shayx  ur-Rais», «Donishmandlar  sultoni», «Tabiblar shohi»-

buyuk  alloma  Abu  Ali  ibn  Sino  tabiat  muvozanati,  tabiatni  asrash,  kishi 

salomatligini  mustahkamlash  va  kasallarni  davolash  borasida  bebaho  asarlarni 

yozib qoldirgan. 

   Uning  uzoq  yillar  dovomida  olib  borgan  ilmiy  tajribalarining  mahsuli 

sanalmish  asarlari  talim-tarbiya  soxalari  va  badantarbiya  ta’limotining 

xususiyatlari  va  ijtimoiy  pedagogik  jarayonlariga  qaratilgan.  «Tib  qonunlari» 

kitobida  insonning  paydo  bo’lishi,  uni  yoshligidan  avaylab  tarbiyalash,  bunda 

badan  tarbiya  mashqlari,  uqalash,  sovuq  suvda  cho’miltirish,  sof  havoda  sayir 

qildirish,  turli  faol  harakatlarga  o’rgatish  kabi  tavsiyalari  mazmun  topib,  ular 

hozirgi  kunda  ham  jaxon  xalqlarining  badan  tarbiyasida  amaliy    jixatdan 

qo’llanilib kelinmoqda. 

           Ulug’  olim  o’z  asarlarida    tarbiya  muammolariga  faqat  tabobatchi  sifatida 

emas,  balki  atoqli  pedagog  sifatida  ham  yondashadi.  Abu  Ali  «Tib  qonunlari» 

kitobida bolani jismoniy tarbiyalash masalalarini to’liq ko’rib chiqadi. U bolalarni 

ovqatlantirish,  cho’miltirish,  ularni  uyqu-  oromi  kabi  muhim  jihatlarga  alohida 

                                                 

2

 «Voyaga etmaganlar nazoratsizligi  hamda qarovsizligining oldini  olishda  oila, uzluksiz ta`lim  muassasalari,  



mahalla  va  huquq-tartibot organlarining o`zaro hamkorligi» mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferentsiya 

materiallari. - Guliston: Universitet, 2014 




 

etibor  beradi.  Ayniqsa,  bola  uchun  sof  havo,  quyosh,  suv  va  jismoniy 



mashqlarning  benixoyat  zarurligini  uqtiradi.  Shu  bilan  birga,  olim  bolaning 

anatomik-fizologik xususiyatlarni xisobga olish lozimligini ko’rsatadi.  

   Abu  Ali  «Tib qoninlari»da  jismoniy  mashqlarni ilmiy  ta’rif  qilish bilan bir 

qatorda,  ularning  turlarini  tavsiflab,  organizm  uchun  naqadar  foydasi  borligini 

tushuntirib  beradi.  «Mo’tadil  ravishda  va  o’z  vaqtida  badantarbiya  bilan 

shug’ullanuvchi  odam  buzulgan  xolatlar  tufayli  kelgan  kasalliklarning  va  mijoz 

hamda  ilgari  o’tgan  kasalliklar  tufayli  keluvchi  kasalliklarning    davosiga  muxtoj 

bo’lmaydi.  Bunda  albatta,  o’zga  tadbirlar  xam  muvofiq  va  to’g’ri  amalga 

oshirilishi kerak», deb aloxida ta’kidlaydi. 

    Ibn  Sino  bolaning  tug’ilganidan  boshlab  uni  jismonan  chiniqtirish 

masalalariga  aloxida  e’tibor  qaratish  zarurligini  ilmiy  ravushda  asoslab  bergan 

bolani cho’miltirish, ovqatlantirish toza havoga olib chiqish xatto beshikka bog’lab 

unga oxista ohangda qushiq aytish  lozimligini uqtiradi.  

   Ibn  Sino  bolalarning  qiziqishini  tabiiy  rivojlanish  jarayonini  besh  davrga 

bo’lib  o’rganadi  unga  chaqaloqlik,  bolalik,  chiniqish  yoshlik,  yetuklik  davrlarini 

kiritib  ularning  har  bir  davrida  bolalar  bilan  o’ziga  xos  jismoniy  mashq  qilish 

zarurligini ko’rsatadi. Olim insonlarni jismoniy mashq qilishga da’vat etar ekan bu 

ish bilan shug’ullangan kishi doriga muxtojlik sezmasligini ta’kidlaydi.  

   Abu  Alining    1000-yil  oldin  aytgan  fikrlari  bugungi  barkamol  avlodni 

jismonan  baquvvat  manan  teran  fikirli  qilib  tarbiyalashda  muhum  ahamiyat  kasb 

etib kelmoqda.  Qomusiy olimning fikiriga ko’ra ishtimoiy munasabatlarni tartibga 

solishda  insonni  to’g’ri-jismonan  baquvvat  aqli  raso  qilib  tarbiyalashda 

mamlakatda  amalda  bo’lgan  qonunlar  miqdori  emas  balki  ularning  sifati  hal 

qiluvchi ahamiyatga egadir  

   «Tib  qonunlari»  kitobining  salomatlikni  saqlashga  bag’shlangan    uchunchi 

qismining ikkinchi bo’limida  o’sib kelayotgan  yoki  voyaga  yetgan  kishilar  uchun 

kundalik  hayot  tarzi  mohiyati  bayon  etilgan.  Bu  o’rinda  shuni  aloxida  ta’kidlash 

mumkinki,  buyuk  alloma  jismoniy  tarbiyani  kishi  salomatligini  saqlashda 




 

ovqatlanish  va  uyqu  tartibidan  ustun  quyadi.  Bunda  u  barcha  tartib-qoidalar 



jismoniy tarbiyadan boshlanish kerakligini ochiq – oydin aytadi.  

 Salomatlikni saqlashda to’g’ri ovqatlanish va me’yorida uxlash ham muxum 

ahamiyat  kasb  etadi.  Biroq  shuni  ham  unutmaslik  kerakki,  me’yoridan  ko’proq 

ovqatlanganda  uning  bir  qismi  tanada  parchalanmay  qolib,  u  turli  kasalliklarni 

chaqirish  xafini  keltirib  chiqaradi.  Jismoniy  tarbiya  yoki  mashq  esa  bunday 

bulishiga yo’l qo’ymaydi.    

Taraqqiyot  va  texnika  asrida    faqatgina  ruhan  hamda  jismoniy  sog`lom 

insonlargina  omon  qolib,  hayotda  nimagadir  erishadi.  Bunga  zamin  yaratishda, 

maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  ta`lim-tarbiya  olishlari  jarayonida  ularni  to`g`ri 

ovqatlantirish  nihoyatda  muhimdir.

 

«Sog’lom  ona-sog’lom  bola»  mavzusidagi 



xalqaro  simpozium  qatnashchisi  Muhammad  Al-Muhayribiy  (Birlashgan  Arab 

Amirliklarining O’zbekistondagi Favqulodda va Muxtor elchisi) yurtimizda Onalar 

va  bolalar  salomatligi  xususida  olib  borilayotgan  ishlar  haqida  shunday  dedi: 

«Mamlakatda  sog’lom  va  barkamol  avlodni  tarbiyalashga  katta  e’tibor 

qaratilmoqda.  Butun  respublikada  keng  miqyosida  maktabgacha  ta`lim 

muassasalari,  umumta’lim  va  sport  maktablarini,  kasb-hunar  kollejlarini,  eng 

zamonaviy  uskunalar  bilan  jihozlangan  sog’liqni  saqlash  muassasalarini  bunyod 

etish ishlari olib borilmoqda»

3

.  


 Maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  to`g`ri  ovqatlantirishga  qo`yiladigan  asosiy 

talab,  eng  avvalo,  rivojlanib  borayotgan  bola  organizmining  ulg`ayishi  va 

rivojlanishini to`liq  ta`minlashdan iborat. Bolalar ovqati ratsionini shakllantirishda 

asosiy ovqat mahsulotlari, ya`ni oksillar, yog`lar va uglevodlar ovqat tarkibida bir-

biriga  to`g`ri  nisbatda  bo`lmog`i  lozim.  Anna  shu  moddalar  ovqat  tarkibida  etarli 

va  zarur  miqdorda  bo`lganda,  organizmning  oziq-ovqat  mahsulotlariga  hamda 

biologik  birikmalarga  bo`lgan  ehtiyoji  to`liq  qondirilgan  bo`ladi.  Bolalar  ovqatini  

to`g`ri  tashkil  etish  bolalar    muassasalari  rahbarlari  va  ma`sul  xodimlarining   

asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.   

                                                 

3

 «Sog’lom ona-sog’lom bola» mavzusidagi xalqaro simpozium materiallari.  29-mart, 2016-yil



 



 

   «O`zbekiston  Respublikasida  maktabgacha  ta`lim  to`g`risida»gi  Nizomga 



muvofiq bola maktabgacha ta`limni uyda, ota-onalarning mustaqil ravishda ta`lim 

va  tarbiya  berish  orqali  yoki  doimo  faoliyat  ko`rsatadigan  maktabgacha  ta`lim 

muassasalariga  jalb qilinadigan bolalar  uchun  bolalar  bog`chalarida,  maktablarda, 

mahallarda  tashkil  etilgan  maxsus  guruhlar  yoki  markazlarda  oladi.  Maktab 

davridagi hayot tarzi hamda faoliyati uchun ko`prik vazifasini o`tashini, oila yoki 

bog`chadagi  ta`lim  va  tarbiya  sharoitlaridan  maktab  ta`limiga  ozorsiz  o`tkazishni 

ta`minlash zarurligi va bugungi kunning dolzarb vazifasi ekanligi bir qator olimlar, 

mutaxasis psixologlar tomonidan isbotlangan. 

   Maktabgacha  ta`lim,  bola  shaxsini  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  ta`lim-

tarbiyasiga  qo`yiladigan  Davlat  talablariga  muvofiq  sog`lom  va  etuk,  maktabga 

o`qishga  tayyorlangan  tarzida  shakllantirish  maqsadini  ko`zlaydi.  Bu  mavzuda 

bolalarni  maktabga  tayyorlashda  xalqning  boy  milliy,  madaniy-tarixiy  merosi  va 

umumbashariy  qadriyatlar  asosida  aqliy  va  ma`naviy-axloqiy  jihatdan  tarbiyalash 

milliy  g`urur,  vatanparvarlikni  shakllantirish,  bilim  olishga,  o`qishga  ehtiyojni, 

mayllarni  shakllantirish  va  jismoniy,  ruhiy  sog`ligini  ta`minlash  maqsadini  vazifa 

qilib qo`ygan. 

   Bola  dunyoga  kelgan  kundan  boshlab,  davlat  va  jamiyat  hamda  ota-ona 

zimmasiga  uni  sog`lom,  aqlli,  xushxulqli  qilib  tarbiyalash  vazifasi  qo`yiladi. 

Davlat  va  jamiyatning  kelajagi  yosh  avlodning  qanday  voyaga  etishiga  ko`p  

jihatdan  bog`liqdir.  O`z  navbatida  jamiyat    taraqqiyoti  millatning  ma`naviy 

darajasi  bilan  belgilangan.  Bolalar  ovqatini  tashkil  etishda,  eng  avvalo,  kunlik 

me`yorlarda  belgilangan  ozik-ovqat  maxsulotlarini  ratsionga  to`g`ri  kiritishdir. 

Buning  uchun  birinchi  urinda,  bola  organizmining  fiziologik  extiyojlarini 

qondiruvchi,  oziq  moddalarga  boy,  yuqori  quvvatli  bulgan  asosiy  oziq-ovqat 

maxsulotlarini kunlik ratsionga kiritish zarur, bunday maxsulotlarga go`sht, go`sht 

maxsuloti(  shu  jumladan,  parranda  go`shti),  balik  va  tuxum  (oksil,  yog,  A,  V

12



darmondori, mineral modda, temir kabilar manbai), sut va sut maxsulotlari (oksil, 



kal`tsiy, A, V

2

 darmondori manbai), sariyog` va usimlik moyi (yog kislotasi, A va 



e darmondori manbai), non va non maxsulotlari, yorma va makaron maxsulotlari ( 


 

uglevod, V



1

, V


2

, RR darmondori, temir, magniy manbai, sabzavot va mevalar ( S,R 

darmondori,  beta-karotin,  kaliy,  va  organik  kislota  manbai)  xamda  shakar  va 

qandolat maxsulotlari kiradi. 

          Gurux  tarbiyalanuvchilarining  jushkin  va  yaxshi  kayfiyatli  bo`lishlarida 

ovqatlantirish  to`g`ri  tashkil  etilishining  muxim  axamiyati  bor.  Bolalarni 

ovqatlantirishda  idish-tovoqlar  etarli  bo`lishi  va  stol  atrofida  utirishlari  uchun 

qo`lay  shart-sharoitlar  yaratilgan  bo`lishi,  taomlarni  tarqatishda  esa  did  bilan 

chiroyli bezatib, juda issik yoki sovuk bo`lmagan xolda berilishi kerak. 

          Bolalarni  stol  atrofida  tozalikka  va  saranjom-sarishtalikka  e`tiborli 

bo`lishlarini  uqtirmoq  lozim.  Shuningdek,  bolalar  ovqatlanish  uchun  stol  atrofiga 

utirganlarda, taomlar qo`yilishi yoki bir taomni iste`mol qilib bo`lganlaridan keyin, 

ikkinchisi tortilishini kutib qolmasliklari kerak. 

 

Bolalarni  maktabgacha  ta`lim  muassasasi  va  oila  sharoitida  ovqatlantirish 



bir-biriga mos ravishda amalga oshirilishi lozim. Buning uchun uyda bog`chadagi 

ovqat ratsionini to`ldirishga intilmog`imiz zarur. Muassasada xamshira tomonidan 

xaftalik  taomnoma  (9-10.5  soatlik  guruxlar  faoliyat  yuritadigan  maktabgacha 

ta`lim  muassasalarida)  nonushta,  tushlik,  kechki  tushlik  uchun  rejalashtiriladi.          

Shu  vaqtning  o`zida  xaftalik  taomnomaga  mos  ravishda,  kechki  ovqat  uchun 

tavsiya  sifatida  aloxida  xaftalik  taomnoma  tuzilib,  ota-onalar  burchagiga  ilib 

qo`yilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Shuningdek,  ota-onalar    bog`chadagi  kunlik 

taomnomaga kiritilgan taom va mahsulotlar bilan tanishib borishlari hamda shunga 

mos  ravishda  kechki  ovqatni  tashkil  etishlari  ham  mumkin  Bundan  tashqari 

tarbiyachi  va  bog`cha  xamshirasi  tomonidan  ota-onalarga  kechki  ovqatga 

(shuningdek, dam olish va bayram kunlariga xam) qanday taom berishlari bo`yicha 

taklif va tavsiyalar berib borish yo`li bilan xam amalga oshirsa bo`ladi. 

Har  bir  oila  barkamol  avlodni  tarbiyalash uchun  qayg`urishi  lozim.  Shu  bois 

«Ta`lim  to`g`risida»gi  Qonun  hamda  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»da 

mamlakatimizning  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotini  ta`minlashning  asosiy  omili 

bo`lgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berilgan. 

Sog`lom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustivor yo`nalishidir. 



 

10 



Download 292,11 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish