|
2 – asosiy savolning bayoni:
VII asrning oxiri - VIII asrning boshlarida Frank davlati butunlay parchalanib ketdi. Pipin Geristalskiyning galaba kozongan bulishiga karamay, Neystriya va Burgundiya magnatlari xali xam uzlarining markaziy xokimiyatga u kadar karam emas, deb xis kilar edilar. Akvitaniya kirollikdan tamoman ajralib chikdi va Avstraziya gersogi Akvitaniyaning xokimiyatini tan olmadi. Reynning narigi tomonidan kabilalar – allemanlar, frizlar, sakslar va bavarlar xam ajralib chikdi. Janubi – garbda arablar xavf tugdira boshladilar, xatto VIII asrning 20 – 30 yillarida butun Frank davlati arablar tomonidan tugridan – tugri bosib olinish xavfi ostida koldi. Lekin yangi dinastiya ana shunday ogir bir sharoitda kirollikning xarbiy kuchlarini kaytadan tashkil etib, tashki dushmanga zarba berishga muvaffak buldi. Bu dinastiya yanada feodallashgan zodagonlarning ta’sirini cheklash xamda urta va mayda xarbiy xizmatchilarga suyanib turib, kirollikni bir kadar, markazlashtirishga xarakat kildi.
Pipin Geristalskiyning ugli Karl Martell (“Tukmok”) mayordom-gersog sifatida 715 yildan idora kildi. U gayratli va iste’dodli lashkarboshi edi. Avstraziyaning urta va mayda yer egalaridan iborat bulgan uz drujinachilariga suyanib turib, u Neystriya aristokratiyasining oppozisiyasini uzil-kesil tor-mor kildi, sungra frizlar, sakslar, allemanlar va bavarlarga karshi muvaffakiyatli yurishlar kilib, Reynning narigi tomonida frank davlatini tikladi. Bu kabilalarining xammasi franklarda yana xiroj tulaydigan buldi.
Xarbiy ishning reforma kilinishi munosabati bilan Karl Martel yer soxasida aloxida siyosat yurgizdi. Yaxshi kurollangan va moddiy jixatdan yaxshi ta’minlangan otlik askarlar zarur bulganligi sababli, Karl Martell davlat fondiga karashli yerlardan (bu fond yangi istilolar va isyon kutargan zodagonlarning yerlarini musodara kilish natijasida kengayib ketgan edi) xarbiy benifisilar deb atalgan yer uchastkalari berishni keng suratda kullandi. Bu benefisiylar xarbiy xizmatni utash sharti bilan umrbod foydalanish uchun beriladigan urtacha va mayda pomestyelar edi. Shu bilan keyinrok borib paydo bulgan mayda pomestyeli risarlarning vujudga kelishi uchun asos solindi. Xarbiy xizmat utovlariga davlat fondiga karashli yerlardan uchastkalar berish bilangina cheklanmasdan, Karl Martell shu maksad uchun cherkov yerlaridan xam kisman foydalandi. U uziga karshi kutarilgan kuzgolonlarda dunyoviy zodagonlar bilan birlikda katnashgan yepiskop va abbatlarning pomestyelarini musodara kildi. Neystriyada va Akvitaniyada bunday ruxoniy yer egalari kup edi. Ruxoniylardan musodara kilib olingan yerlar xam benifisiylarga aylantirildi. Garbiy Yevropa tarixida bu narsa birinchi marta utkazilgan katta sekulyarizasiya edi, ya’ni cherkov mulkini tortib olib, dunyoviy kishilar kuliga topshirish edi.
Karl Matellning taxt vorisi Pipin III Pakana xam (741-768) avval fakat mayordom unvoni bilan yurdi. Meroving korollari odatdagi tartib bilan biri urniga ikkinchisi kelib turdi, lekin ular davlatni idora kilib turishda xech biri katnashmas edi. Pipin xokimiyat tepasiga kelishi bilanok papalar bilan dustona munosabat urnatishga xarakat kildi. Xuddi shuning uchun u cherkov yerlarini sekulyarizasiya kilishdan bosh tortdi. Yana shu maksadda Pipin Reynning narigi tomonidagi papa missionerlariga turli yullar bilan yordam berdi. Allemanlar, frizlar va sakslar urtasida xristianlikning targib kilinishi butun Garbiy Yevropa uz xokimiyatiga buysundirish payida bulgan papalarga xam, Reynning narigi tomonidagi territoriyalarda maxkam urnashib olishga xarakat kilgan frank xukmdorlariga xam foydali edi.
751 yilda Suasson shaxrida frank zodagonlari yigilishida Pipin frank kiroli deb e’lon kilindi. Oradan kup vakt utmay, Garbiy Germaniyadagi frank missionerlarining ishiga boshchilik kilib turgan Mayns arxiyepiskopi Bonifasiy papaning buyrugiga muvofik Pipinni kirol deb tanish marosimini utkazdi. Shunday kilib, yangi dinastiya cherkovidan uziga kerakli sanksiya olishga muyassar buldi. Langobardlarni tor-mor kilib, Pipin papa Stefan II ga (752-757) Ravenna Ekzarxatini va Rim oblastini «xadya» kildi, ya’ni papaning urta Italiyadagi yerlarini xam uz ichiga olgan juda katta bir territoriyaga uzil-kesil mustakil dunyoviy xukmdor bulib olishga yordam berdi. Shu tarika VIII asrning urtalarida Yevropada cherkov papa davlati vujudga keldi, davlat butun urta asrlar tarixi davomida katta rol uynaydi va xatto yangi (1870 yilgacha) va eng yangi zamonda xam saklanib koldi (Rim shaxrining bir kismini egallagan xozirgi papa «davlati» - Vatikandir, u 1922 yildan beri yashab kelmokda).
Shu narsa xrakterliki, frank kirolligi bilan bulgan muzokaralarda papalar odatda, Rim oblastini Rim yepiskoplariga IV asrda Konstantin Buyuk xadya kilgan, binobarin, frank kiroli ilgaridan «konuniy suratda» papaga karashli bulgan narsani uning uziga «kaytarib beryapti» xolos, der edilar. Papalar bilan yangi frank dinastiyasi urtasida mustaxkam ittifok vujudga keldi, bu ittifok xar ikki tomonning bir – biridan chinakam manfaatdorligiga asoslangan edi. Otasiga uxshash Pipin xam Reynning narigi tomonida va Akvitaniyada urushlarni davom ettirdi. Uning zamonida arablar Janubiy Galliyada butunlay sikib chikarildi. Pipin uz siyosati bilan frank kirolligining ravnak topishi uchun zamin tayyorladi. Uning ugli Karl Buyuk davrida Frank davlati imperiyaga aylandi
Do'stlaringiz bilan baham: |
