O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi

2. Gravitatsion doimiy. Butun olam tortishish qonuni formulasiga gravitatsion doimiy yoki tortishish doimiysi kiradi. Uning fizik ma`nosini oydinlashtiramiz. Buning uchun uni qonun formulasiga kiruvchi kattaliklar orqali ifodalaymiz:
, bundan .
Faraz qilaylik, massasi 1 kg dan bo’lgan ikki jism bir-biridan 1 m masofada turibdi. Gravitatsion doimiy har birining massasi 1 kg dan bo’lgan bir-biridan 1 m masofada turgan moddiy nuqta orasidagi tortishish kuchiga son jihatdan teng:

Gravitatsion doimiyning son qiymatini tajribadan topish mumkin. Uni topishning bir nеcha usuli mavjud. Ulardan bittasini qarab chiqamiz. Juda sеzgir tarozining pallalaridan birining o’rniga uzun ipga simob bilan to’ldirilgan shar osiladi va tarozini muvozanatga kеltiriladi (3-rasm). So’ngra simobli shar ostiga katta massali qo’rg’oshin shar kеltiriladi. Tarozi muvozanatining buzilishi tortishish kuchining ta`siridan dalolat bеradi. Muvozanatni tiklash uchun tarozining o’ng pallasiga og’irlik kuchi sharlarning tortishish kuchiga tеng bo’lgan yuklar qo’yiladi. Tortishish kuchini tajribada aniqlagandan so’ng gravitatsion doimiy hisoblab topiladi.

3-rasm.

T avsiflangan tajribaga o’xshash ikki jismning tortishish kuchini o’lchash tajribalarda ko’p marta qo’yiladi. Natijada gravitatsion doimiyning quyidagi son qiymati olindi:

IV.Yangi mavzuni mustahkamlash:
1.Butun olam tortishish qonuni formulasi qanday ifodalanadi?
2.Butun olam tortishish qonunini ta’riflab bering?
3.Gravitatsion doimiyning fizik ma’nosi va uning qiymatini aytib bering.
V.Darsni yakunlash va baholash: O’quvchilar tomonidan bajarilgan topshiriqlarni o’qituvchi baholash uchun o’quvchilarni uyga berilgan vazifalarni to’g’ri bajarganligi,darsdagi faol ishtiroki va dars jarayonida to’g’ri bajarganligi e’tiborga olinib baholanadi.