O’zbekiston respublikasi xalk

«Yer  (tuproq)  ulkan  boylik  bo`libgina 

qolmay,  mamlakatimizning  kelajagini  belgilab 

beradigan omil hamdir».  

     Mustaqil O`zbekiston Respublikasining  

 Prezidenti  I.  Karimovning  «O`zbekiston  XX  asr 

bo`sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik 

shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli kitobidan. 

 

Tuproq  millionlab  tirik  organizmlar  uchun  «yashash  makoni»  va 

«ishxonasi»dir.  Ma`lumotlarga ko`ra bir gramm  tuproqda 1,5 milliongacha oddiy 

mikroorganizmlar  yashar  ekan.  Bir  gektar  maydondagi  tuproqda  mayda  

umurtqasiz  hayvonlar  soni  12,5  milliondan  2  milliardgacha  etar  ekan.  Bunday 

xilma–xil va juda ko`p miqdordagi organizmlar tuproqda nafaqat yashaydilar, balki 

organik  moddalarni  mineral  moddalarga  aylantiradilar,  tuproqning  donadorligi, 

g’ovakligi,  namlikning  harakat  qilishi  tuproq  energiyasining  yuzaga  kelishida 

xizmat qiladi. 

-  Tuproq  sanitar  vazifasini  o`tovchi  «do`xtirxona»dir.  Chunki  u  yuzasiga 

tushgan yoki tarkibiga kirgan shox-shabba, barg, o`t-o`lan, o`lgan jonzodlar, ya`ni 

organik moddalarning atrof-muhitga zararli hid va kasal tarqatishining oldini oladi. 

Tuproq o`z «oshqozon»ida ularni tezda mineral moddalarga va gumus (chirindi)ga 

aylantirib yuboradi. 

- Tuproq o`simliklarning «oshxona»sidir. Chunki tuprqdagi tirik organizmlar 

ularga «emishlik» sifatida organik moddalarni parchalab, mineral moddalar (azot, 

fosfor,  kaliy,  magniy,  kalsiy,  va  boshqalar),  gumus  kislotalari,  tuzlar,  oqsillar  va 

boshqa  element  va  birikmalar  bilan  ta`minlaydi.  Tuproq  suvning  kichik  va  katta 

aylanishini bir me`yorda ta`minlaydi. Chunki tuproq g’ovaklgi, chirindiga boyligi 

Bilan sug’orma suvlarni yoki atmosferadan tushgan yog’inlarni to`playdi va uzoq 

muddat  ushlab  turadi.  Bug’simon  (par)  suvlarni  kondensattsiyalab  (to`yintirib) 

oddiy  suvga  aylantirib  beradi.  Tuproq,  tog’  jinslaridan  farqli, hech  qachon  o`zida 

me`yoridan  ortiq  suvni  ushlab  turmaydi.  Ortig’ini  esa  pastga  o`tkazib  yoki  bug’-

---

 

- 4 - 

4 

lantirib  yuboradi.  Agarda  o`ziga  nam  kam  bo`lsa,  rastki  qatlamdan  kappilyar 

naylar orqali tepaga tortadi. 

Tuproq  havosi  atmosfera  havosini  mo`tadillashtirib  turadi.  Qorbonat 

angidridning  birikishi  va  atmosferaga  qaytishi,  azot,  kislorod  va  vodorodning 

to`planishi, oksidlanishi va denitrifikatsiya kabi jarayonlarni amalga oshiradi. 

Tuproq  «konditsion  Yer»  va  «tancha»dir.  Chunki  u  quyosh  energiyasini 

yutadi  va  issiqlikni  bir  tekisda  pastga  tomon  taqsimlaydi.  Mo`tadil  temperaturani 

qishda  ham,  yozda  ham  ushlab  turushni  ta`minlaydi.  Tuproq  qancha  unumdor 

bo`lsa, unda issiqlik rejimi bir me`yorda ushlab turiladi.