O’zbekiston respublikasi xalk

 

 

Muammoning o’rganilganlik darajasi.

 

Tog’ va tog’ oldi hududi tuproqlari 

juda  kam  o’rganilgan,  uning  asosiy  sababi  hududda  sug’oriladigan 

dehqonchilikning  kam  rivojlanganligi  hisoblanadi.

 

Shuning  uchun  ham 

tuproqshunoslikka oid ilmiy adabiyotlarda tog’ va tog’ oldi hududlarida tarqalgan 

asosiy  tuproq  tiplari  bu  tuproqlarning  tarqalish,  shakllanish  natijalari  juda  kam 

yoritilgan.  

---

 

- 6 - 

6 

O’rta  Osiyoyoning  tog’li  hudud  tuproqlari  to’g’risida  ma’lumot  beruvchi, 

birinchi  adbiyotlar  XIX  asrning  oxiri-XX  asrning  boshlarida  yaratila  boshlandi. 

S.S.Neustruev, L,I.Priasolov, K.D.Glinka va boshqa ko’pgina taniqli tadqiqotchilar 

tog’ tuproqlarini o’rganish sohasiga o’z hissalarini qo’shgan olimlar hisoblanadi. 

V.V.Dobrovol’skiy  tog’  tuproqlarida  balandlik  o’zgargan  sari,  yani  dengiz 

sathidan tik yuqoriga ko’tarilgan sari qonuniyatga bo’ysingan holda tuproq turlari 

ketma-ket  kelishini  ko’rsatgan,  Bunday  hol  yuqorida  ko’rsatilgandek  o’simliklar 

turiga,  iqlim  sharoltiga  ham  bog’liq.  Bundan  xulosa  qilish  mumkinki,  har  bir 

mintaqa o’ziga xos tuproq, o’simlik dunyosi va ma’lum yog’ingarchilik miqdoriga 

egadir. 

Balandlikka  ko’tarilgan  sari  atmosfera  yog’in  miqdori  ham  ortib  boradi, 

natijada, o’simlik qoplami  turlari  chirindi  miqdori tuproq qatlami  miqdori oshadi 

va tuproq hosil qiluvchi jarayon bir muncha tezlashadi. 

O’zbekistonda  B.V.Gorbunov  va  boshqalar  tasdiqlagan  holda,  ular 

tuproqlarga turlicha nom berishadi.  

Tog’  o’lkasi  tuproqlarini  o’rganish  borasida  olib  borilgan  ishlar  orasida 

Yu.Akromov, 

O’.Tojiyev, 

I.I.Stepanov, 

A. 

Nazarov, 

F.Hakimov, 

A.Xonnazarovlarning  tadqiqotlarini  alohida  ko’rsatish  lozim.  Mualliflar  tog’ 

tuproqlarining  shakillanishida  iqlimning  hamda  relefning,  ayniqsa,  tog’ 

qiyaliklarining  quyosh  nuri  energiyasiga  nisbatan  joylashishi  muhim  ahamiyatga 

ega ekanligini ko’rsatib o’tadilar. 

Yuqorida  bayon  etilgan  ma’lumotlardan  ko’rinib  turubdiki,  respublikamiz 

hududidagi tog’li o’lka tuproqlari to’liq o’rganilmagan. Ayniqsa, O’zbekistonning 

Zarafshon, Nurota tog’li o’lkalari hamda Qashqadaryo va Surxondaryo vodiylarini 

tashkil qiluvchi Hisor tog’ tizmalari hududlarining tog’ tuproqlari kam o’rganilgan. 

O’zbekiston tog’ hududlarida 1960 yillarda I.Boboxo’jaev, XX- asrning 80- 

yillaridan  boshlab  O’zbekiston  Milliy  Universiteti  Tuproqshunoslik  kafedrasi 

xodimlari  professor  L.  Tursunov  va  X.A.Abdullayev  rahbarligida  Chotqol  va 

Zomin qo’riqxonalari mukammal o’rganishga kirishidi. 

---

 

- 7 - 

7 

Umuman  1980-2010  yillar  davomida  olib  borilgan  izlanishlar  natijasi 

quyidagi  olimlarning  maqolalqrida  o’z  aksini  topgan.  L.Tursunov,  J.Sattorov, 

A.Xonnazarov,  S.Abdullayev,  T.To’rayev,  M.Faxrutdinova,  D.Kamilova  va 

boshqalar 

 Bu  olimlar  tomonidan  olib  borilayotgan  ko’p  qirrali  tadqiqot  ishlarini  va 

olingan yangi ma’lumotlar matbuotda e’lon qilinayotganligini e’tirof qilish lozim. 

2001-2008  yillarda  X.N.Qo’ng’irov  tomonidan  Nurota  tog’i  va  tog’  oldi  tekislik 

tuproqlari

 

genezisi, marfologiyasi va foydalanish istiqbollari o’rganilib 2008 yilda 

nomzodlik disertastiyasini yoqlandi.