O’zbеkistоn rеspublikаsi

6 –masala.XIX asr adabiy merosiga katta hissa qo’shgan shoira Nodira (1792-1842) she’rlarida insonni ulug’lovchi g’oyalarni maydonga olib chiqdi.

Nodira o’z she’rlarida inson va uning tabiatiga bog’liq fikrlarni, jamiyat taraqqiyoti uchun zarur omillarni, insonlarning og’ir turmushini ko’yladi. Uning fikricha, inson olamdagi barcha mavjudotlarning eng oliysi, ham eng ulug’i hisoblanadi. Shu boisdan inson bu dunyoni go’zal etuvchi, hayotni sevgi-muhabbatga to’ldiruvchidir. O’z she’rlarida xalq ahvolidan xabar olmagan xonlarni, sultonlarni soxta obru-ye’tiborlarini namoyish etdi. Nodira insonlar, shohlarni boylikka hirs qo’ymaslikka da’vat qildi. Uning insoniylik, muhabbatning mavjudligi insonning haqiqiy inson ekanligini bildiradi.

Xalq dardi, el-yurt istiqboli tashvishlari bilan yashagan alloma Axmad Donish (1827-1897) «Buxoro amirlari tarixi» asarida o’sha davr ma’naviy va madaniy hayotini aks ettirdi. U Buxoro xalqi hayoti bilan Rossiya xalqi turmushini solishtirib, o’z vatanini iqtisodiy va madaniy jihatdan ancha orqada qolganligini ko’rsatib berdi. U Buxoro davlat tizimini isloh qilishi g’oyasini ilgari surdi. Donish o’zining isloh loyihasi bilan amirga murojat qildi. Bu murojatda «Davlat bir guruh kishilar emas, balki xalq manfaatlariga xizmat qilishi kerak» degan g’oyani asosladi. Bu fikrlarni amir rad etdi. Donish fikricha, mamlakatni boshqarishda hukmdor muhim ishlarni o’z atrofidagi davlat arboblari bilan maslahatlashib hal qilishi lozim. A.Donish ma’rifatparvar kishi sifatida mamlakatni aqlli, dono odamlar boshqarganda, davlat taraqqiy qilishi mumkin, deb o’ylaydi. Keyinchalik A.Donish hayotiy tajribalar ostida donishmand va odil hukmdorga umid bog’lash fikridan qaytdi.