O’zbеkistоn rеspublikаsi

Ilmiy induksiya

Ilmiy induksiya ehtimoliy xulosa chiqarishning shunday turiki, uning asoslarida birorta belgining bir sinfga mansub predmetlarning bir qanchasida takrorlanishi qayd etilishi bilan bir qatorda, u belgining sababiy aloqasi haqida ham ma’lumot mujassamlashgan bo’ladi va ular xulosada berilgan predmetlar sinfiga nisbatan hosil qilingan fikrda o’z aksini topadi.

Ommabop induksiyadan farqli o’laroq, ilmiy induksiyada bir sinfga mansub predmetlarda takrorlanuvchi belgi shunchaki qayd etilib qolmasdan, balki u haqida to’laroq ma’lumotga ega bo’lish, uning mavjud bo’lishi sababini aniqlash uchun predmetning boshqa belgilari bilan bo’lgan aloqalari, xususan, sababiy bog’lanishlari o’rganiladi. Ana shuning uchun ham, ya’ni hodisalarning sababini aniqlashga, ularni ifoda etuvchi qonunlarni ochishga qaratilgani uchun ham to’liqsiz induksiyaning bu turi ilmiy induksiya deb ataladi.

Ma’lumki,ilmiy bilish, fanning bosh maqsadi o’rganilayotgan obyektni tavsiflaydigan qonunlarni ochish orqali uning (obyektning) tabiatini, mohiyatini tushuntirishdan iborat. Bu esa, birinchi navbatda, hodisaning (yoki uning belgisining) mavjud bo’lish sababini aniqlashni taqozo etadi.

Shuni aytish kerakki, sababiy aloqadorlik hodisalar o’rtasidagi umumiy bog’lanishlarning boshqa turlari (masalan, tarkibiy, funksional, genetik bog’lanishlar) kabi hodisalarning tabiatini belgilaydi. Ana shuning uchun ham sababiy aloqadorlikni o’rganish hodisalarning mohiyatini tushunish, turli jarayonlarni oldindan ko’rish, yangiliklar yaratish imkonini beradi.

Sababiy aloqadorlikni aniqlash ancha murakkab ish, chunki u borliqda yuqorida qayd etib o’tilgan hodisalar o’rtasidagi umumiy aloqadorlikning boshqa turlari bilan birgalikda mavjud. Uni ilmiy bilishda «toza» holda ajratishga hamma vaqt ham osonlikcha erishib bo’lmaydi. Buning uchun sababiy aloqadorlikning tabiatini, xususiyatlarini yaxshi bilish kerak.