O’zbеkistоn rеspublikаsi



Download 110,64 Mb.
bet242/655
Sana31.12.2021
Hajmi110,64 Mb.
#276347
1   ...   238   239   240   241   242   243   244   245   ...   655
Bog'liq
ФАЛСАФА МАЖМУА-2019 янги охирги

Klassik dialektika. Klassik dialektikaning o’ziga xos xususiyatlarini qayd etib o’tamiz. Birinchidan, klassik dialektika dunyoni tushunishning shunday bir usuli hisoblanadiki, bunda borliq narsalar va hodisalarning umumiy o’zaro aloqasi, ularning bir-birini taqozo etishi va muttasil o’zgarishi nuqtai nazaridan anglab yetiladi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, dialektika har qanday o’zgarish, har qanday harakat nazariyasi emas, balki o’zgarishlarning faqat bir shakli – rivojlanish nazariyasi hisoblanadi. Dialektika rivojlanishning teran, to’laqonli va mazmunan boy nazariyasidir. U o’zgarish holatida bo’lmagan biron-bir narsa tabiatda ham, jamiyatda ham, tafakkurda ham mavjud emas, chunki barcha mavjud narsalar o’z ichki ziddiyatlariga ega va ular bu narsalarni o’zgarishga, yangi shakl-shamoyil kasb etishga, rivojlanishga majbur qiladi, deb o’rgatadi.

Ikkinchidan, dialektika obyektiv va subyektiv dialektikaning mavjudligini tan oladi.

Obyektiv dialektika – bu tabiiy va ijtimoiy hodisalarning o’zaro aloqasi va rivojlanishi. U subyektdan, inson va insoniyatdan qat’iy nazar mavjuddir. Subyektiv dialektika – bu subyektning fikrlash dialektikasi va uning obyektiv dunyoni bilishi. Obyektiv va subyektiv dialektikaning o’zaro nisbati qanday? Materialistik davr nuqtai nazaridan subyektiv dialektika obyektiv dialektikani aks ettiradi. Obyektiv va subyektiv dialektika mazmunan bir-biriga mos keladi (ularning umumiy jihati mazmun – borliq rivojlanishining yagona dialektik qonuniyati). Biroq, shu bilan bir vaqtda, ular shaklan bir-biridan farq qiladi, chunki tafakkur, borliqning boshqa sohalari bilan taqqoslaganda, rivojlanishning o’z ichki mantiqiga ega. Obyektiv dialektika tafakkurda, subyektiv va ideal shakllarda aks etadi.

Obyektiv va subyektiv dialektika - qarama-qarshiliklar, lekin bu qarama-qarshilik ijtimoiy-tarixiy amaliyotda «yo’qoladi». Hamonki subyektiv dialektika obyektiv dialektikani aks ettirar ekan, inson obyektiv dialektikani bilish va shunga muvofiq o’zining izchil amaliy faoliyatini tashkil etish, bu faoliyat jarayonida obyektiv dunyoni va o’zini o’zi o’zgartirishga qodir. Inson va jamiyat amaliyotida bilimlar in’ikos shaklidan faoliyat shakliga aylanadi.

Uchinchidan, fan sifatidagi dialektikaning ichki mazmuni va mantiqiy «sinchi» uning tamoyillari, qonunlari va kategoriyalarini yaratadi. Dialektika jamuljum holda obyektiv dunyoni va uni uzluksiz o’zgarish va rivojlanish jarayonida bilishni aks ettiruvchi tamoyillar, qonunlar va kategoriyalar tizimi sifatida tavsiflanadi. Bunda tamoyillar deganda umumiy va universal, asosiy g’oyalar tizimida boshqa barcha elementlarning roli va mazmunini belgilovchi mezonlar tushuniladi. Dialektikaning hozirgi konsepsiyalarida aloqa tamoyili va rivojlanish tamoyili ayniqsa muhim rol o’ynaydi. Dialektika qonunlari rivojlanish jarayonidagi umumiy muhim aloqalarni aks ettiradi. Ular dialektikaning nazariyasini yaratishda muhim metodologik funksiyani bajaradi. Dialektikada umumiy qonunlar uchta: dialektik ziddiyatlilik qonuni, miqdor va sifat o’zgarishlarining bir-biriga o’tishi qonuni hamda inkorni-inkor qonuni. Dialektika kategoriyalari – bu eng fundamental, asosiy tushunchalar bo’lib, ularda va ularning yordamida falsafiy fikrlash amalga oshiriladi. (Dialektika tamoyillari, qonunlari va kategoriyalarini biz quyida atroflicha ko’rib chiqamiz.)

To’rtinchidan, dialektikaning o’ziga xos xususiyati shundaki, u nazariya vazifasini ham, metodologiya vazifasini ham bajaradi. Dialektika qonunlari, kategoriyalarining mazmuniga va bilish jarayonining amal qilish va rivojlanish qonuniyatlariga muvofiq fikrlovchi subyektga qo’yiladigan tegishli talablar shakllantiriladi va shu tariqa unga bilish faoliyatida yo’l ko’rsatiladi. Ko’rsatilgan subyekt borliqni bilish va amalda o’zgartirish masalalarida amal qilishi lozim bo’lgan tegishli normalar va qoidalar ham ishlab chiqiladi. Dialektika bergan metodologik jihatdan to’g’ri mo’ljallar tadqiqotning to’g’ri yo’lini tanlashga, ko’p sonli xatolar og’ishlarni chetlab o’tishga, ortiqcha ish, keraksiz harakatlarga kuch va qimmatli vaqtni behuda sarflamaslikka yordam beradi.

Shunday qilib, hozirgi talqindagi dialektika – bu a) hodisalarning ularga xos bo’lgan ziddiyatlar vujudga kelishi, o’zaro ta’sirga kirishishi va yechilishiga muvofiq rivojlanishidan iborat bo’lgan obyektiv jarayon;

b) tabiat, jamiyat va tafakkurning harakat va rivojlanish universal qonunlari haqidagi falsafiy konsepsiya; dunyoni bilish va o’zgartirish metodi. Uning tizimiga kiruvchi rivojlanishning umumiy qonunlarini bilish o’tmishni anglab yetish, hozirgi dunyoda yuz berayotgan jarayonlarni to’g’ri tushunish va kelajakni bashorat qilish imkonini beradi.




Download 110,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   238   239   240   241   242   243   244   245   ...   655




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish