O‗zbekiston respublikasi

Aktiv
Passiv
Chekli dollar	depozitlar	-100 million
Valyuta dollar		+100 million

Bank tizimi 100 million dollarlik depozitlaridan ayriladi va 100 million

dollarlik zaxiralarga ega bo‘ladi.

Bank tizimi
Aktiv	Passiv
Zaxiralar -100 million dollar	Chekli dollar	depozitlar	+100	million

FZT nuqtayi nazaridan olib qaralganda, aholining harakat natijasi shuni anglatadiki, 100 million dollarlik qo‘shimcha valyuta aholi qo‘lida aylanayotgan bir vaqtda bank tizimida zaxiralar miqdori 100 million dollargacha tushib ketadi. FZT ning T hisobi quyidagi ko‘rinishga keladi:

Federal Zaxira Tizimi
Aktiv	Passiv
	Muomaladagi valyuta miqdori +100 million dollar
	Zaxira miqdori -100 million dollar

FZTning pul majburiyatlariga oid sof ta‘siri yuvilib ketadi; pul bazasiga aholining naqd pulga bo‘lgan talabining oshishi orqali ta‘sir ko‘rsatilmaydi. Ammo bundan farqli o‘laroq, zaxiralar bunga ta‘sir etadi. Zaxira miqdorining bir oz miqdorlarda o‘zgarib turishi depozitdan valyutaga o‘tish yoki aksincha hollarda vujudga keladi. Shunga o‘xshash holatlar pul bazasi uchun tatbiq etilmaydi, chunki u muqarrar o‘zgaruvchi sifatida olinadi.

Moliyaviy institutlarga qarzlar.

Mazkur bobda pul bazasidagi o‘zgarishlar ochiq bozor operatsiyalarining natijasi sifatida sodir bo‘lishi ko‘rib o‘tildi. Shuni ham aytib o‘tish zarurki, FZT moliyaviy institutlarga qarz berganda ham pul bazasiga ta‘sir ko‘rsatiladi. FZT 100 million dollarlik qarzni milliy bankka taqdim etganda bank qarzning tushumlaridan kelgan 100 million dollarlik zaxiralarni kreditlaydi. Bank tizimi va FZTning balansida o‘zgarishlar quyidagicha bo‘ladi:

Bank tizimi		Federal zaxira tizimi
Aktiv	Passiv		Aktiv	Passiv
Zaxiralar +100 mln dollar	Qarz (FZT dan olingan) +100 mln dollar		Qarz (FZT dan olingan) +100 mln dollar	Zaxiralar +100 mln dollar

FZTning monetar majburiyatlari yuqoridagi misolimizga ko‘ra 100 million dollarga oshdi va pul bazasi ham shunga mos ravishda ko‘tarildi. Agar bank FZTdan olingan qarzlarni to‘lasa, bunga mos ravishda u FZT dan olingan 100 million dollarlik qarzni yopa oladi va balans quyidagi ko‘rinishga keladi:

Bank tizimi		Federal zaxira tizimi
Aktiv	Passiv		Aktiv	Passiv

Zaxiralar -100 dollar

mln

Qarz (FR olingan) -100 dollar

dan mln

Qarz (FR olingan) -100 dollar

dan mln

Zaxiralar -100 dollar

mln

FZT monetar majburiyatlari bo‘yicha sof ta‘siri va shundan kelib chiqib pul bazasi ham 100 million dollarga qisqardi. Pul bazasidagi o‘zgarish FZTdan olingan qarzlar bilan bir xil miqdorda o‘zgarganini ko‘rishimiz mumkin.

Bankning zaxiralari tekshiruv bayon etilishiga bog‘liqdir. Bank tizimidagi zaxiralarning umumiy miqdori bo‘yicha joriy sof natija(shuningdek, pul bazasi) Federal Zaxira Tizimi(Fed)ning tekshiruv-kliring jarayonidagi holatidan kelib chiqadi va suzuvchanlik deb ataladi. AQSh Ga‘znachiligi tijorat banklardan depozitlarni Fed da mavjud hisobraqamga jo‘natganda, Fedda G‘aznachilik depozitlarining oshishiga olib keladi, bu esa 11 Bobda ko‘rsatib o‘tilgan banklardan depozitlar chiqib ketishini yuzaga keltiradi, shuning uchun bank tizimidagi zaxiralarning va pul bazasining kamayishiga sabab bo‘ladi. Shunday qilib, suzuvchanlik(ba‘zi bir tasodifiy holatlar ta‘sir qilishi mumkin, masalan cheklar qancha tezlikda to‘lovga qabul qilinishi mumkin) hamda Fed dagi G‘azna depozitlari(AQSh G‘aznasining harakatlaridan kelib chiqib belgilanadi) har ikkisi ham pul bazasiga ta‘sir ko‘rsatadi, lekin ular Fed tomonidan boshqarilmaydi. Fed ning ishlariga aralashish bo‘yicha AQSh G‘aznachiligi qarorlari xorijiy valyuta orqali pul bazasiga ta‘sir qiladi.

Bizning yuqoridagi mulohazamiz pul bazasining ikkita asosiy xususiyatlarini ifodalaydi: ochiq bozor operatsiyalari va moliyaviy institutlarga qarz berish. Bunda ochiq bozor operatsiyalaridagi xarajatlar yoki sotish hajmi Fed tomonidan qimmatli qog‘ozlardagi dilerlarga buyruqlar berish bilan to‘liq boshqariladi, markaziy bank buni mustaqil belgilay olmaydi, shuning uchun Fed dan olish mumkin bo‘lgan qarzning miqdorini oldindan aytib bera olmaydi. Federal Zaxira diskont stavkani qo‘llaydi(banklarga beriladigan kreditlarning foiz stavkalari), keyin banklar qarz berish haqida o‘z qarorlarini qabul qilishadi. Fed ning diskont stavkasi ta‘sir qiladigan qarz berish miqdori to‘liqligicha Fed tomonidan boshqarilmaydi; banklarning qarorlari ham ahamiyatga ega.

Shuning uchun, biz pul bazasini ikkita tarkibiy qismga bo‘lishimiz darkor: biri Fed tomonidan to‘liq nazorat qila olinadi hamda boshqasi biroz kamroq boshqariladi. Biroz kamroq boshqariladigan tarkibiy qism bu Fed tomonidan bazaning kreditlar orqali boshqarilishidir. Bazaning qoldiq qismi(qarz berilmagan pul bazasi) Fed ning nazorati ostidadir, chunki uning natijalari asosan ochiq bozor operatsiyalaridan kelib chiqadi⁵⁹. Qarz olinmagan pul bazasidan Feddan olingan qarzlarni ayirish orqali kelib chiqadi, u qarzga olingan zaxiralar deb ataladi: