O‘zbekiston respublikasi

2-rasm. Rezident va norezidentlarning aksiyadorlar tarkibidagi ulushi va

ularning ustav kapitalidagi ulushi

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar faoliyati davomida moliyaviy munosabatlarning toʻgʻri tashkil etilishi qoʻyilgan maqsadga erishishda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda asosiy e’tiborni korxonalar moliyasini samarali tashkil etishga, korxonalar moliyasini boshqarishni toʻgʻri tashkil

etishga qaratish maqsadga muvofiq. Korporativ moliyani boshqarishni toʻgʻri tashkil etish esa bevosita korporativ moliyaviy siyosatga bogʻliq.

Korporativ moliyaviy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish korxonalarning barcha moliyaviy munosabatlarini qamrab olishi lozim. Bunda moliyaviy siyosat – korxonaning ta’sis hujjati (ustavi)da aks etgan strategik va taktik maqsadlarga erishish uchun moliyadan maqsadga yoʻnaltirilgan holda foydalanishni oʻzida aks ettiradi.

Masalan, tovar bozoridagi pozitsiyasini kuchaytirish; mos ravishda aktivlar hamda xususiy kapital rentabelligiga erishish; toʻlovga layoqatlilik va balans likvidliligini ta’minlash; aksiyadorlar mulkiy imkoniyatlarini oshirish va boshqalar. Umuman, korporativ moliyaviy siyosatda quyidagilar nazarda tutiladi:

- foydani maksimallashtirib borish;

- kapital tarkibi va qiymatini optimallashtirish;

- korporativ tuzilmaning moliyaviy barqarorligi, amaliy va bozor aktivligini ta’minlash;

- aksiyadorlar, investorlar va kreditorlar uchun korporativ tuzilmaning moliyaviy ochiqligiga erishish;

- qimmatli qogʻozlar emissiyasi, moliyaviy lizing, loyihaviy moliyalashtirish yordamida kapital jalb qilishning bozor mexanizmlaridan foydalanish;

- korxona moliyaviy-xoʻjalik faoliyatining strategik maqsadlarini hisobga olgan holda moliyaviy holat diagnostikasi asosida korporativ moliyani boshqarish mexanizmini ishlab chiqish;

- ustavda keltirilgan faoliyatni amalga oshirish va korporatsiyaning qarz majburiyatlarini qoplash uchun zarur moliyaviy resurslarni shakllantirish, pul oqimlari va moddiy zaxiralar balansliligini ta’minlash.

Korporativ tuzilma pul oqimlari va moddiy zaxiralar oʻrtasida balanslilikka erishish uchun quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:

- ustav kapitalini shakllantirish (pul koʻrinishida yoki moddiy koʻrinishda) va faoliyat uchun qoʻshimcha mablagʻlarni (resurslarni) jalb qilishning eng ratsional usullari aniqlanadi;

- pul oqimlarini optimallashtirish imkonini beruvchi moliyaviy boshqaruv tashkiliy tuzilmasi shakllantiriladi;

- soliqlar va majburiy ajratmalarni optimallashtirish maqsadida hisob siyosati ishlab chiqiladi;

- kontragentlar bilan hisob-kitoblar usullari va muddati, jarimalar qoʻllanilishi bilan bogʻliq xoʻjalik shartnomalari shartsharoitlari aniqlanadi;

- xarajatlar, daromadlar, foyda va investitsiyalar javobgarlik markazlarini yaratish asosida byudjet boshqaruvi tizimi joriy qilinadi;

- bosh kompaniya va uning filiallari oʻrtasida pul oqimlari harakati hisobi va nazorati tashkil qilinadi.

Korporativ moliyani boshqarish tizimini ishlab chiqish jarayonida yetarlicha pul mablagʻlari va toʻlovga layoqatlilikning yuqori darajasi sharoitida korporatsiyani rivojlantirish va mulkdorlar (aksiyadorlar) manfaatlarini uygʻunlashtirish muammosi paydo boʻladi. Bunday sharoitda korxona faoliyat davomiyligi va qoʻyilgan maqsadlar

tavsifidan kelib chiqqan holda strategik va taktik moliyaviy vazifalar qoʻyiladi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda korporativ moliyaviy siyosatni quyidagicha tasvirlashimiz mumkin (3-rasm).