O‘zbeкiston respubliкasi


-§. O„zbek tili tarixini davrlashtirish



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

2-§. O„zbek tili tarixini davrlashtirish 
 
Adabiy til (aniqrog‗i, adabiy nutq) – umumxalq tilining ishlov 
berilgan, sayqallangan va ma‘lum bir me‘yorga solingan shakli. 
Tilshunos Mustaqim Mirzayev unga: «Adabiy til – umumxalq tilidan 
yasalgan guldasta», deb baho bergan. Zero, adabiy til til va nutqning 
barcha birliklarini butunligicha qamrab oladigan milliy tildan 
farqlanadi. Demak, o‗zbek adabiy tili o‗zbek millatiga tegishli bo‗lgan 
milliy tilning tarkibiy qismi hisoblanadi. Milliy til bilan adabiy til 
(nutq) 
orasidagi 
aloqa 
butun-qism, 
umumiylik-xususiylik 
munosabatida bo‗ladi. Adabiy til (nutq) fonetik, leksik, morfologik, 
sintaktik, qolaversa, stilistik jihatdan me‘yorlashgan. U xalq 
shevalaridan oziqlanadi, biroq ulardan ustun turadi; adabiy til (nutq) 
me‘yorlariga qat‘iy rioya qilish shu tilda so‗zlovchilar (xalq), turli 
sheva va lahja vakillari orasida bir-birlarini to‗g‗ri tushuna olishlari 
yoki rasmiy muloqot uchun shart. Adabiy til (nutq)dan o‗rinli va 
unumli foydalana olish umumxalq madaniyatining qay darajadaligini 
belgilaydi. Yozma va og‗zaki nutqda adabiy me‘yorlarga rioya qilish 
so‗zlovchi (yozuvchi) madaniy saviyasining ko‗zgusidir. 
Кo‗pgina xalqlar tilida adabiy til (nutq) me‘yori XIX–XX asrlarda 
ishlab chiqilgan. O‗zbek xalqida adabiy til (nutq) me‘yorlarini 
belgilash an‘anasi tarixan uzoq o‗tmishga borib taqaladi. Masalan, 
bevosita o‗zbek xalqi tarixiga mansub yozma yodgorlikdan Yusuf Xos 
Hojibning «Qutadg‗u bilig» asari o‗sha davr adabiy nutq me‘yorlariga 
rioya qilib yozilgan. 
Shuningdek, Mahmud Кoshg‗ariyning «Devonu lug‗oti-t-turk» 
asari arab tilida yozilgan bo‗lsa-da, unda keltirilgan misollar (she‘riy 
parchalar) turkiy tilda. Ana shu parchalarda IX–XI asrlarda ishlatilgan 
turkiy til fonetik-leksik-grammatik jihatdan adabiy me‘yorga 
keltirilganligini sezish qiyin emas. Mashhur turkiyshunos olimlar: 
akademiklar V.Radlov, A.Кononov (Rossiya), Mahmed Fuad 
Кo‗prulu, Ahmad Arat, Besim Atalay (Turkiya), Кari Brokkelman, 
Anna Mari fon Gaben (Olmoniya), Yiliy Nemet (Mojoriston), Кarl 
Menges, Omelyan Pritsak (AQSH) kabilarning umumiy fikriga ko‗ra, 
«Qutadg‗u bilig» yoki «Devonu lug‗otit turk» tilining adabiy-badiiy 


13 
nutq ko‗rinishi kamida III-V asrlik badiiy ishlov an‘anasiga ega. 
Adabiy til (nutq)ning me‘yorlashishi uzoq vaqt va sinovlarni talab 
etishini inobatga olsak, turkiyshunos olmlarning fikrlari haq ekanligini 
fahmlaymiz. 
O‗zbek tili tarixi quyidagi asosiy taraqqiyot bosqichlariga 
ajratiladi: 
1-jadval 

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish