O‘zbeкiston respubliкasi

MAVZU YUZASIDAN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Ravishning o‗rganilishiga sharh bering. 
2.
Ravish va uning umumiy grammatik ma‘nosi haqida gapiring. 
3.Ravishda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya. 
4.Ravishning lugaviy-ma‘noviy guruhlarini sanang. 
5.Ravishning lug‗aviy shakllari xususiyatlari qanday? 
6.Ravishning sintaktik imkoniyatlarini bayon qiling. 
7.Ravish va sifat munosabati haqida gapiring. 
8. Nega ravishlarning yasalishi masalasi munozarali? 
TAQLID 
 
Tayanch tushunchalar 
taqlid, UGM, OGM, XGM, miqdor, munosabat, belgi, lug„aviy- 
ma‟noviy guruh, lug„aviy shakl, derivatsiya, transpozitsiya, 
konversiya, sintaktik shakllar 
 
63-
 
§. Taqlid va uning UGMsi. 
 
Taqlid o‗zbek tilida bir guruhni tashkil etadi va mustaqil so‗z 
sirasidan o‗rin olgan. Buning bir nechta ilmiy asosi bor. 
Birinchidan
, turkiy tillarda taqlid miqdoran ko‗p va ma‘no 
jihatdan rang-barang. 
Ikkinchidan
, ulardagi tovushlar tizmasi ma‘lum obyektiv 
voqelikdan xabar berib turadi. 
Uchinchidan
, taqlid gap tarkibida ma‘lum bir sintaktik pozitsiya 
egallaydi. 
Taqlid – o‗zbek tilining muhim ifoda vositasi. Ularning ifoda 
tomoni mazmun tomoni bilan tabiiy bog‗lanishga ega. Bu quyidagi 
so‗z qatorini qiyoslash asosida hosil bo‗ladi: 
1)
 
taq-tiq/tuq-tuq/to„q-to„q/taq-taq; 
2)
 
liq-liq/luq-luq/lo„q-lo„q/laq-laq; 
3)
 
tirs-tirs/tars-tars/tars-turs. 

---

273 
Кo‗rinadiki, fonetik qiyofasi tor unli va qattiq undoshdan iborat 
bo‗lgan taqliddagi belgi darajasi keng unli va qattiq undoshdan iborat 
taqlid ifodalagan belgidan past. Bu taqliddagi shakl va mazmunning 
tabiiy bog‗lanishini ko‗rsatadi. 
Taqlid jamiyatning har bir a‘zosi tushunadigan turli ma‘noga ega. 
Masalan, 
taq-tiq/tuq-tuq/to„q-to„q/taq-taq 
taqlidi orqasida nimadir 
yotgani va ma‘lum bir borliq hodisasini ifodalayotgani shu til 
jamiyatining barcha a‘zolari uchun tushunarli. 
Taqliddagi ma‘noviy g‗ayrioddiylik uni boshqa mustaqil so‗z 
turkumidan ajratib turadi. Biroq ma‘noviy g‗ayrioddiylik faqat 
taqlidgagina xos emas. Buni olmoshda ham kuzatish mumkin. Chunki 
ularning ma‘nosi faqat matn tarkibidagina anglashilib, shu boisdan 
«ichi bo‗sh» so‗z sifatida baholanadi. Ammo «ma‘noviy bo‗shlik» 
olmoshni mustaqil so‗z sifatida qarashga monelik qila olmagan. 
Demak, bu nomustaqil so‗z sifatida qarab kelingan taqlidning ham 
«mustaqillashuvi»ga to‗siq bo‗la olmasligi kerak. 
Taqlid morfologik jihatdan o‗zgaruvchan, bu bilan 
to‗la 
ma‘nodagi mustaqil so‗z bo‗lgan ravishdan ham ustun turadi: 
odamlarning g„ovur-g„uvuri, eshikning taqir-tuquridan 
kabi. 
Taqlid cheklanmagan muchalanuvchanlikka ega: 
1.
Кesim: 
Atrof g„ala-g„ovur
. 
2.
Ega: 
Taqir-tuqur tinmadi
. 
3.
Hol: 
Shabada g„ir-g„ir esadi
. 
4.
To‗ldiruvchi: 
Odamlarning vag„ir-vug„uridan quloqlar 
bitgudek
. 
5.
Aniqlovchi: 
Mahallada duv-duv gap
. 
Demak, taqlid «borliq hodisalariga taqlidning lisoniy ifodasi» 
UGMsiga ega. 
Кo‗rinadiki, o‗zbek tilidagi taqlid semantik-morfologik-sintaktik 
jihatdan mustaqil so‗z maqomiga ega.