O‘zbeкiston respubliкasi

Sememaning takrorlanuvchanligi va nutqiy ma‟noning 
betakrorligi. 
Semema o‗zining barcha nutqiy ko‗rinishi uchun asos 
bo‗lib, har bir qo‗llanishida, uning juz‘iylashgan va matn, nutq 
sharoiti, so‗zlovchining maqsadiga bo‗ysungan holati kuzatiladi. 

---

106 
O„qimoq 
leksemasining zikr etilgan sememasidagi «harflarni urishtirib 
ma‘nosini tushunishga intilish» boshqa nolug‗aviy vositalar tajallilari 
bilan «to‗yingan» holda takrorlanaveradi. Biroq uning nutqiy 
ko‗rinishi har bir qo‗llanishda o‗ziga xos. Chunki nutqiy ma‘no 
ma‘lum qo‗llanishda boshqa morfologik, sintaktik va uslubiy vosita 
bilan yaxlitlik kasb etib, aniq makon va zamonda namoyon bo‗ladi, bu 
yaxlitlik aynan shu nolug‗aviy vosita bilan butunlikda boshqa 
o‗rindagi qo‗llanishda hech bo‗lmaganda makon va zamon bilan 
farqlanishi uning betakrorligini ko‗rsatadi. 
Sememaning barqarorligi va nutqiy ma‟noning o„tkinchi 
(vaqtincha)ligi. 
Semema va nutqiy ma‘no munosabatining yuqoridagi 
tavsifidan ularning barqarorlik – beqarorlik belgisi kelib chiqadi. 
Semema barqaror va o‗zgarmas, uning ko‗rinishi bo‗lgan nutqiy 
ma‘no o‗zgaruvchan va o‗tkinchi. 
Sememaning cheklanganligi va nutqiy ma‟noning cheksizligi. 
Monosemantik leksemaning bir va polisemantik leksemaning bir 
nechta (bu ham sanoqli) sememasi bo‗lib, u nutqiy voqelanganda 
cheksizlik kasb etadi. Har bir qo‗llanishdagi nutqiy ma‘no o‗ziga xos 
va qaytarilmas alohidalikdir. 
Nutqiy ma‘no qanchalik cheksizlik kasb etmasin, uning asosidagi 
semema bittaligicha qolaveradi. 
Sememaning ijtimoiyligi va nutqiy ma‟noning individualligi. 
Semema ijtimoiy shartlangan bo‗lib, u til jamiyati a‘zolarining 
«umum-mehnati» mahsuli va shu til jamiyati a‘zolari uchun birday 
umumiy. Nutqiy ma‘no esa har bir so‗zlovchi uchun o‗ziga xos 
– 
individual.