O‘zbeкiston respubliкasi

Egalik 
kategoriyasi. 
Bu 
kategoriyaning 
ko‗rsatkichlari 
quyidagilar: 
-(i)m, -(i)miz, -(i)ng, -(ing)iz, -(i)si. 
Egalik affiksi 
tarkibida beriluvchi 
-lar 
shaxs haqida emas, balki egalik qilinayotgan 
narsa/predmet haqida ma‘lumot tashigani, shu narsaning ko‗pligiga 
ishora qilganligi tufayli uni bu kategoriya bilan bog‗lab bo‗lmaydi. 
Masalan, 
...Antey kuchni yerdan oladi, Said Ahmad ...ularning 

---

184 
maqtovlaridan
. 
Maqtovlari 
so‗zshaklidagi 
-lar 
maqtovning ko‗pligini 
ko‗rsatmoqda. 
Bu kategoriya shaxs va son ma‘nosi bilan uzviy bog‗langan. Shu 
boisdan egalik kategoriyasi (qisq. EК)ning barcha ko‗rsatkichida bir 
vaqtning o‗zida shaxs ma‘nosi ham, son ma‘nosi ham ifodalanadi. 
Holbuki, bu ma‘nolar ushbu kategoriyadan tashqarida ham mavjud 
(masalan, kishilik olmoshlarida, kesimlik kategoriyasida, shuningdek, 
otning son kategoriyasida va h.). Aslida shaxs-son ma‘nosini ifodalash 
uchun kishilik olmoshi xoslangan. Ulardan boshqa 
lisoniy 
birliklardagi shaxs-son ma‘nosi olmosh mohiyatining tajallilari. 
Demak, EКning mohiyatini shaxs-son ma‘nosining qo‗llanilishi bilan 
bog‗liq o‗ziga xos holatdan – tashqaridan qidirmoq lozim bo‗ladi. 
EК asosidagi sintaktik qurilma rang-barang ma‘noni anglatadi. Bu 
rang-baranglik shaxs-son, aniqlik/noaniqlik kabi tajalli ma‘no, tobe 
so‗zning kelishik shakli, birikuvchi so‗zlarning semantikasi kabi omil 
bilan bog‗liq. Masalan, 
g„amim 
so‗zshakli kontekst bilan bog‗liq 
ravishda ikki xil ma‘no anglatadi: 
g„amimni yedim 
– 
g„amimni yeding
. 
Shu boisdan EКning faqat sintaktik xususiyati uning mohiyatiga 
daxldor. Zero, EК UGMsidagi kategorial ma‘no sintaktik tabiatli, 
undan anglashiladigan turli ma‘no yondosh va hamroh ma‘no. 
Xususan, «shaxs-son» ma‘nosi EК uchun yondosh, shaxs-son 
kategoriyasi uchun kategorial ma‘no hisoblanadi. 
EКning sintaktik (kategorial) mohiyati – «keyingi mustaqil 
so‗zning oldingi ifodalangan 
a 
yoki ifodalanmagan 
b 
mustaqil so‗zga 
sintaktik munosabatini ko‗rsatish. Masalan, a) 
mening kitobim, mening 
borganim, kelishning azobi; 
b) 
sevinchim, ishing
. 
EК qaratqich kelishigi va bosh kelishik shakli bilan zich 
munosabatda bo‗ladi. Aniqrog‗i, egalik affiksi bilan shakllangan 
so‗zdan oldingi, unga tobe so‗z qaratqich 
a 
yoki bosh kelishikda 
b 
bo‗lishi mumkin: a) 
mening kitobim, kitobning varag„i; 
b) 
mart oyi, 
dam olish kuni, qish payti. 
(Кeyingi birikuvlardagi bosh kelishik 
shaklini belgisiz qaratqich kelishigi sifatida tan olish ham uchrab 
turadi.) 
Кo‗rinadiki, egalik ma‘nosi uch xil usul bilan ifodalanadi: 
1)
morfologik usul
da egalik ma‘nosi egalik shakli bilan 
ifodalanadi, ammo qaratuvchi so‗z keltirilmaydi: 
kitob