O‗zbekiston respublikasi

Keynsning likvidlikning afzal ko‗rilishinazariyasi

Miqdoriy pul nazariyasida pulning sotib olish qobiliyati va baho darajasi muomaladagi pul miqdori bilan belgilanadi. Miqdoriy pul nazariyasining asoschisi fransuz iqtisodchisi J.Boden (1530 – 1596) hisoblanadi. Keyinchalik ushbu nazariyani ingliz iqtisodchilari D.Yum (1711 – 1776) va Dj.Mil (1773 – 1836), shuningdek fransuz Sh.Monteske (1689 – 1755) rivojlantirdi.
D.Yum Angliyaga XVI – XVII asrlarda Amerikadan katta hajmda nodir metallarning kiritilishi natijasida baholarni ortib ketishini kuzatib: ―pulning qiymatini uning miqdori belgilaydi‖ degan ta‘limotini ilgari suradi.
Miqdoriy pul nazariyasining dastlabki vakillari pulni faqat to‗lov vositasi sifatidagi vazifasiga e‘tibor qaratadi, ularning fikricha pul va tovar ayirboshlash jarayonida uchrashishi natijasida pulning qiymati aniqlanadi degan noto‗g‗ri g‗oyani ilgari suradilar. Shuningdek, ularning ta‘limotidagi ikkinchi kamchilik muomalaga chiqarilgan barcha pullar muomala jarayonida ishtirok etadi deya ishonishlaridir. Haqiqatda esa ob‘ektiv iqtisodiy qonunlar muomalaga zarur bo‗lgan pulning miqdorini aniqlaydi. Bu bilan ular pulning jamg‗arma, to‗lov vositasi kabi funksiyalarini e‘tibordan chetda qoldirishadi.
Kredit va qog‗oz pul muomalasiga asoslangan miqdoriy pul nazariyasining zamonaviy sharoitdagi talqini yirik iqtisodchi olimlar L.Marshall, I.Fisher, G.Kassel, B.Xansen, M.Fridmanlarning asarlarida bayon etilgan.
Ularning miqdoriy pul nazariyasi ikkita yo‗nalishdagi ta‘limotga asoslangan bo‗lib:

• 
  birinchisi, I.Fisher va M.Fridman boshchiligidagimonetaristlarning
  

―tranzaksionvariant‖ ta‘limoti;

• 
  ikkinchisi, A.Pigu boshchiligida angliya Kembrij maktabi vakillari, ikkinchi jahon urushidan keyin esa D.Patinkinning―kassa qoldig‗i‖konsepsiyasi ta‘limotihisoblanadi.
  

Pul aylanish tezligi va almashuv tenglamasi

Klassik pulning miqdoriylik nazariyasi aniq ta‘rifi amerikalik iqtisodchi Irving Fisherning 1911 yilda nashr etilgan “pulning harid qilish qobiliyati” nomli kitobida ko‗rsatilgan. Fisher iqtisodiyotdagi PxY umumiy pul miqdori M (pul taklifi )bilan oxirgi tayyor mahsulot xizmatni xarid qilishga ketadigan chiqimlarni o‗rgangan, bunda P-narx darajasi, Y-daromad. (umumiy harajatlar PxY nominal umumiy daromad yoki YaMM sifatida qaralishi mumkin). O‗zgaruvchi M va PxY bog‗lovchipulningaylanishtezligidebnomlanadi(soddaqilibaytgandaaylanish tezligi)vauumumiyxarajtlarniPxYnipulmiqdorigaMgabo‗lishorqalitopiladi.
_𝑉= 𝑃𝑥𝑌
𝑀
Masalan, agar yillik nominal YaMM (PxY) 10 trlnni va pul miqdori (M) 2 trln
dollarni tashkil etsa
_𝑉= $10 𝑡𝑟𝑖𝑙𝑙𝑖𝑜𝑛 _{= 5}
$2 𝑡𝑟𝑖𝑙𝑙𝑖𝑜𝑛
Bunda pulning aylanish tezligi 5 teng degani iqtisodiyotda har bir dollar
yilda 5 marta biror tayyor mahsulotni sotib olishga yoki xizmatga ishlatiladi.
Tenglamani ikki tarafini M ga ko‗paytirish orqali nominal daromad, pul
miqdori va aylanish tezligi bog‗lagan holda almashinish hajmini topamiz.

MxV=PxY

Almashinish darajasi ko‗rsatadiki, pul miqdorini muomiladagi aylanishga ko‗paytmasi nominal daromadga (iqtisodiyotda nominl xarajatlar tayyor mahsulotlarni va xizmatlarni xarid qilishga) teng.
Tenglamaning o‗zi bir ayniyatdir, aniqlanishi bo‗yicha to‗g‗ri bog‗lanishni ko‗rsatadi. Bu hech narsani bildirmaydi. Masalan, nominal daromad PxY o‗sishi pul massasini M o‗sishi bilan bog‗liq, chunki Mning qanchalik o‗sishi Vning shunchalik tushishi bilan kompensatsiya qilingan bo‗lishi mumkin, va MxV (demak PxY) o‗zgarmaydi. Ayirboshlash tenglamasidan nominal daromadni aniqlashga o‗tish uchun aylanish tezligiga ta‘sir etadigan faktorlarni ko‗rib chiqish kerak.