O„zbekiston respublikasi

Birja savdosini tashkillashtirish usullari

Fond birjasida savdolar sessiyalar bilan o‗tkaziladi. Bu degani, bir vaqtning o‗zida birjada har hil turdagi qimmatli qog‗ozlar bilan savdo o‗tkazilmaydi. Masalan, banklar aksiyalari uchun alohida sessiya belgilanadi, obligatsiyalar bo‗yicha esa boshqa sessiya o‗tkaziladi va h.k.

Savdo boshlanishiga odatda qimmatli qog‗ozlar kurslari ma‘lum bo‗lib, ularning strat kursini kotirovka komissiyasi e‘lon qiladi. Keyin esa savdo boshlanadi. Savdo turli usullarda o‗tkazilishi mumkin, masalan:

• 
  guruhli, ya‘ni kun davomida sotish va sotib olish uchun talablar jamlanib, bir kunda bir yoki ikki marotaba birja savdosiga qo‗yiladi;
  
• 
  uzluksiz, ya‘ni sotish va sotib olishga bo‗lgan talablar uzluksiz solishtirib boriladi, agar ular mos kelsa, unda savdo sessiyaning istalgan vaqtida sodir etilishi mumkin.
  

Birja zalida savdo odatda auksion shaklida amalga oshiriladi. Talab va taklifning kichik miqdorida oddiy auksion sotuvchi (sotuvchi auksioni) yoki sotib oluvchi (haridor auksioni) tomonidan tashkillashtiriladi. Oddiy auksion ingliz turi bo‗yicha tashkillashtirilishi mumkin, agar sotuvchilarsavdo boshlanishiga qadar qimmatli qog‗ozlarini boshlang‗ich narxda sotuvga qo‗ysa. Auksion jarayonida raqobat asosida berilgan eng yuqori narxda sotuv amalga oshiriladi.
Gollancha auksionda boshlang‗ich narx yetarlicha yuqori miqdorda qo‗yilib, auksion savdosi jarayonida ketma-ket pasaytirilib boriladi toki, haridorlardan biri taklif qilingan ohirgi narxga rozilik bildirmagunicha.
Oddiy auksion turlaridan biri, bu sirtqi auksion yoki yashirish auksion hisoblanadi. Bunda haridorlar bir vaqtning o‗zida o‗z talablarini taklif qiladilar. Natijada qimmatli qog‗ozni auksionda kim eng yuqori narxini taklif qilsa, o‗sha sotib oladi. Bunday auksionda Moliya vazirligi qisqa muddatli obligatsiyalarini joylashtiradi. Oddiy auksionda sotuvchi yoki haridor raqobati nazarda tutiladi.
Qo‗sh auksionda sotuvchi va haridor o‗rtasidagi bir vaqtdagi raqobat nazarda tutiladi. Auksionning bu shakli fond birjasi savdosi tabiatiga to‗liq mos keladi. Qo‗sh auksionning ikki turi ma‘lum:

• 
  onkol auksion, bu turi birja bozori yetarlicha likvid bo‗lmaganida sodir bo‗ladi. Bunda sotuvchi va haridor talablari dastlabki tarzda ma‘lum hajmgacha jamlanib boriladi, keyin esa baravariga ijro etish uchun birjaning savdo zaliga qo‗yiladi;
  

- uzluksiz auksion likvid birja bozori sharoitlarida qo‗llaniladi.

4.