O„zbekiston respublikasi

Qimmatli qog‘ozlar tasnifi

Umuman olganda qimmatli qog‗ozlar moliya instrumentlarining tasnif belgilari asosida tasniflanadi. Lekin qimmmatli qog‗ozlarning ma‘lum mazmun va hususiyatlari ularni qo‗shimcha tarzda alohida tasniflashni taqazo etadi.
Qimmatli qog‗ozlarning hisobi maxsus depozitariylarda va (yoki) reystrlarda yuritiladi.
Orderli qimmatli qog‗ozlarning qo‗ldan qo‗lga o‗tishi indossament asosida indossant tomonidan amalga oshiriladi.
Taqdim etuvchiga bo‗lgan qimmatli qog‗ozlar bo‗yicha huquq yindentifikatsiya qilinmaydi.
Emissiyalanuvchi qimmatli qog‗ozlarga sertifikat (lotincha certifico - tasdiqlayman) chiqarilishi mumkin. Sertifikat oldi-sotti obyekti bo‗lmaydi.
Qimmatli qog‗ozlarni chiqarishda quyidagi maqsadlar ko‗zlanadi:

1. 
   Aksiya (oddiy va imtiyozli) chiqarish va joylashtirish yo‗li bilan aksiyadorlik kompaniyasini to‗zish.
   
2. 
   Obligatsiya chiqarish va joylashtirish yo‗li bilan moliyalashtirishni kengaytirish.
   
3. 
   Qo‗shimcha investitsiya jalb qilishda kompaniyada hukmronlikni saqlab qolish uchun imtiyozli aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish.
   

Davlat qimmatli qog‗ozlari quyidagi maqsadlarda chiqariladi:

• 
  joriy budjet kamomatini (defitsitini) moliyalashtirish;
  
• 
  avval joylashtirilgan qarzlarni so‗ndirish;
  
• 
  davlat budjeti kassasining bajarilishini ta‘minlash;
  
• 
  soliq to‗lovlarining notekis tushuminitekislash;
  
• 
  tijorat banklarini likvid rezerv aktivlar bilan ta‘minlash;
  

Turli mamlakatlarda davlat qog„ozlarini chiqarish hajmi (%)⁸

1. 
   jadval
   

	Italiya	Yapo- niya	AQSH	Buyuk- brit.	Kanada	Fransiya	German.
Hajmi YaIMga nisbatan	50,6	40,4	29,5	24,0	19,6	17,7	16,6
Hajmi davlatning	83,1	66,2	62,8	88,6	44,6	82,7	35,0

⁸Manba: James L.Massey. The Primary Market for Publik Debt. Solomon Brothers, 1990. P.2-3

to‗lanmagan ichki qarziga nisbatan

Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda davlat qimmatli qog‗ozlari ichki qarzni moliyalashtirishning asosiy manbalaridan hisoblanadi. Bunda davlat ikkilamchi bozorda aylanadigan (obligatsiyalar, notalar, veksellar) va aylanmaydigan qog‗ozlarini chiqarishi mumkin.
Nodavlat tashkilotlar esa investitsiyalarni jalb qilish uchun korporativ qimmatli qog‗ozlar chiqaradilar.

3.