O‘zbеkistоn rеspublikаsi

Ma’ruza № 4. Tog’ jinsini massivdan ishchi a’zo bilan ajratib olish jarayoni 
(2 soat). 
Mashg’ulot rejasi: 
1)
 
Tog`’ jinslarini mexanik usul bilan maydalash.
 
2)
Tog` jinslarini ishchi a’zo va instrument bilan mexanik maydalash va 
instrumentlar. 
3)
Instrumentlar ishi nazariyasi va takomillashtirish. 
UTV.
Kompьyuter, videoproektor, ekran, slayd, tarqatma materiallar. 
IPT.
«Muammoli ma’ruza».
Ko’mir va kon jinslari quyidagi usullar yordamida buziladi:
- 
mexanik usul bilan
, bunda kon jinsi massivdan bevosita ishchi organ yordamida ajratib 
olinadi. Bu usulda bir birlik ajratib olingan tog’ jinsiga to’g’ri keladigan energiya sarfi 0,2 – 1,7 
kVtsoat/m
3
ni tashkil etadi; 
- 
gidravlik usul blan
, bunda tog’ jinsi massivdan gidromonitordan berilayotgan katta 
bosimli suv oqimi yordamida ajratib olinadi. Tog’ jinslarini suv tagidan qazib olishda esa 

---

12 
zemsnaryadlar yordamida suv bilan birgalikda so’rib olinadi. Tog’ jinslarini kuchli bosimli suv 
oqimi yordamida buzishning energiya sarfi 0,4-4 kVtsoat/m
3 
ni tashkil etadi, zemsnaryadlarda esa 
1,5-2 marta kamdir; 
- 
portlatish usuli bilan
, bunda tog’ jinsi massivdan portlovchi moddaning portlashidan hosil 
bo’lgan kuchli bosimli gaz ta’sirida ajratib olinadi. Bu usulda faqat 1 m portlatish skvajinalarini 
o’tishga 4 – 10 kVtsoat energiya sarflanadi. 
Konchilik sanoatida eng ko’p tarqalgan usul mexaniq usul bo’lib butun yer ishlarining 85 % 
ini tashkil etadi. 
Kon jinslarini buzishning kichik tezlikdagi (2,5 m/soat) kuch ta’siridagi mexaniq usuli – 
statik
xamda tebranishli, zarbli, yukori tezlikli va impulьsli buzish esa – 
dinamik usul
deyiladi. 
Kon jinslarining xususiyatlari juda keng doirada o’zgaruvchandir. SHuning uchun tog’ 
jinslarini aniq bir chegaradagi xususiyatlari va tavsiflari bo’yicha guruxlarga va kategoriyalarga 
birlashtirish qabul qilingan. 
Ochiq kon ishlarida barcha kon jinslari quyidagicha guruxlarga bo’linadi:
- skalnыe i poluskalnыe ( tabiiy holatda); 
- razrushennыe skalьnыe i poluskalьnыe; 
- zich, yumshoq (birikuvchan) va sochma.