O‘zbeкiston respubliкasi


Grammatik va leksik ma’no munosabati



Download 0,83 Mb.
bet140/403
Sana18.02.2022
Hajmi0,83 Mb.
#453705
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   403
Bog'liq
HO\'AT. 2010. R.Sayfullayeva..

Grammatik va leksik ma’no munosabati. Bolalar qiziqarli kitobni o‘qiydilar gapini olaylik. Aytilganidek, mustaqil so‘z o‘zida bir vaqtda leksika va grammatikani birlashtiradi. Bolalar so‘zida ikki xil ma’no anglashilib turadi:
a) lug‘aviy ma’no («odam jinsiga mansub bo‘lgan, yosh jihatdan voyaga yetmagan shaxs yoki voyaga yetgan kishining farzandi, avlodi»);
b) turdosh ot, ko‘plik son, bosh kelishik, ega vazifasida. Bu so‘z leksik va grammatik ma’noni o‘zida mujassamlashtirgan. Shuning uchun so‘zlar grammatik va leksik birlik sifatida so‘z turkumlariga guruhlanadi. Bunda guruhlash, avvalo, leksik asosda, ya’ni ularning lug‘aviy ma’nosiga asoslangan holda amalga oshiriladi, guruhlashning yuqori bosqichida u grammatik xarakter kasb etadi. Masalan, o‘qituvchi, doktor, ishchi, injener otlari bir butun holda «kasb oti» lug‘aviy guruhini tashkil etadi va birlashish leksik asosda. Chunki bu so‘zlar boshqa guruh otlaridan farqli o‘ziga xos, qandaydir ayricha grammatik xususiyatga ega emas. Lekin bu otlarning boshqa tur otlari bilan birlashib hosil qilgan katta guruhi, deylik, turdosh otlar atoqli otlardan farqli grammatik xususiyatga ega. Masalan, turdosh ot birlik va ko‘plikda qo‘llanadi, atoqli ot esa asosan birlikda qo‘llanadi. Shuning uchun otning atoqli va turdosh otga ajratilishi grammatik ahamiyatga ega. Deylik, narsa-buyum otlari va o‘simlik oti orasida grammatik farqlar bo‘lmaganligi sababli bu bo‘linish leksik tabiatli. Chunki bu ikki guruhga kiruvchi so‘zlar turlanish, son, tuslanish va boshqa grammatik omilga bir xil munosabatda.
So‘z grammatik birlik sifatida morfologik ma’no tizimiga ega. Shunga ko‘ra, grammatik ma’noni quyidagi turga bo‘lish mumkin:
a) ma’lum bir turkumga kiruvchi so‘zning ular qaysi morfologik shaklda bo‘lishidan qat’i nazar, barchasi uchun birday tegishli bo‘lgan grammatik ma’no (masalan, otlarda predmetlik, sifatlarda belgilik, fe’llarda jarayonlilik );
b) bir turkumdagi biror guruhning qanday grammatik shaklda bo‘lishidan qat’i nazar barcha so‘zlariga xos bo‘lgan grammatik ma’no (masalan, ozaytirma daraja sifatning faqat rang bildiruvchi turlariga xos);
d) biror turkumdagi ma’lum bir so‘zning ma’lum bir shakldagi turigagina xos bo‘lgan grammatik ma’no (masalan, o‘zlik olmoshiga kelishik qo‘shimchasi faqat egalik qo‘shimchasidan keyin qo‘shiladi, olmoshning boshqa turlarida bunday hol kuzatilmaydi, yoki -yap qo‘shimchali aniq hozirgi zamon shakli III shaxsda -di shakli bilangina voqelana oladi).

Download 0,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   403




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish