O‘zbeкiston respubliкasi

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. 
   Kirish va kiritmalarning gap lisoniy strukturasiga munosabati haqida gapiring.
   
2. 
   Kirishlarga tavsif bering.
   
3. 
   Kiritmaga tavsif bering.
   

GAPNING IFODA MAQSADIGA KO‘RA TURLARI


Tayanch tushunchalar


axborot, kommunikativ niyat, darak gap, so‘roq gap, buyruq gap


105-§. Ifoda maqsadiga ko‘ra gapning turlanishi sof nutqiy hodisa. So‘zlovchi nutq jarayonida fikr ifodalash bilan birga, ma’lum bir maqsadni ko‘zlaydi ham. Gap so‘zlovchining ko‘zlagan maqsadiga ko‘ra turli-tuman:
1) darak gap: Uzoqdagi zalvorli tog‘lar xayolimni keldilar bosib (A.Orip.);
2) so‘roq gap: Sen bahorni sog‘inmadingmi? (A.Orip.);
3) buyruq gap: Meni kutgil... (К.Sim.).
Ammo bu turlar orasiga keskin chegara qo‘yib bo‘lmaydi. Bir tur ikkinchi tur vazifasini bajaraverishi mumkin. Deylik, shaklan darak gap so‘roq mazmunini, so‘roq gap esa darak mazmunini ifodalashi mumkin. Misollar: 1. Onani kim sevmaydi? (shaklan so‘roq, mazmunan darak.). 2. Dasturxonga qaramaysizmi? (shaklan so‘roq, mazmunan buyruq.). Qarzdor dehqonga boyning «Кuz keldi» deb qichqirgani oddiy darak emas, balki «Qarzingni to‘la!» mazmunidagi buyruq gapdir. (A.G‘ul.).
Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gapda ifoda maqsadi o‘ziga xos. Ergash gapli qo‘shma gapda ifoda maqsadi bosh gapniki bilan bir butun holda bitta bo‘ladi. Teng munosabatli qo‘shma gapda esa oldin turgan gap, odatda, darak tabiatiga ega bo‘ladi.