O’zbekistоn respublikasi

3. Shlyapkali tarash mashinasi vazifasi va tuzilishi.
Paxta tolalarini tarashda shlyapkali tarash mashinalari ishlatiladi. Quyidagi 
rasmda shlyapkali tarash mashinasining texnologik chizmasi keltirilgan. 
45-rasm. Shlyapkali tarash mashinasining texnologik chizmasi. 
Xolst (X) sekin aylanib turgan bitta yoki ikkita valik (1) yordamida yoziladi 
va silliq stol (2) da sirpanib, sekin aylanib turgan ta'minlovchi silindr (3) ga boradi. 
Bu silindr paxta tushumlarini stolchaning qayrilgan ustki qismiga katta kuch bilan 
bosib tez aylanib turgan qabul barabani (4) ga beradi. Barabanning sirti arrasimon 
tishli lenta bilan qoplangan. Tishlar baraban aylanadigan tomonga yo'nalgan 
bo’ladi. 
Qabul barabani tishlari ta'minlov silindri uzatgan xolstga qadalib, uning 
tolalarini jadal titadi, mayda tutamlar va alohida tolalarga ajratadi. Tolalar xas-cho'p 
va iflosliklardan tozalanadi va navbatdagi ignali sirtlarning ishini osonlashtirishni 
ta'minlaydi. Qabul barabani ostiga pichoq (5) o'rnatilgan. Pichoqlar paxta 
massasidagi qolgan-qutgan yirik xas-cho'plarni urib mashinaning ostiga tushiradi. 
Panjara ostiga kalta tolalarning bir qismi va mayda xas-cho'plar ham ajratib tushadi. 
Bunday chiqindi momiq bo'ladi. Ayni vaqtda pichoqlar va panjara yaxshi tolalarni 

---

66 
qabul barabani tishlaridan tushib ketishiga yo'l qo'ymaydi. Agar tolalar qabul 
barabani tishlaridan panjaraga tushsa, yana barabanning tishlariga ilashib ketadi. 
Ya'ni (uzun) tolalar qabul barabanining ostidagi chiqindi kamerasiga tushib 
ketmasligi uchun pichoqlar va panjara bilan qabul barabani o'rtasidagi oraliq 
ma'qbul bo'lishi lozim. 
Qabul barabani tishlariga ilashib ketgan ayrim tolalar va tutamlar elastik 
ignali lenta yoki metall arrali lenta qoplangan katta baraban (8) ga beriladi. Ammo 
hamma tolalar qabul barabanidan birdaniga katta barabanga o'tmaydi. Katta 
baraban qabul barabaniga yaqinlashgan joyda uning sirti qabul barabani harakat 
qilayotgan tomonga harakatlanadi, lekin qabul barabaniga qaraganda bir necha 
marta tezroq harakatlanadi. 
Qabul barabaniga qaraganda katta baraban tezligining kattaligi, ularning
o'rtasidagi oraliq kichikligi tufayli va markazdan qochma kuch ta'sirida tolalar 
qabul barabanidan katta baraban sirtiga o'tadi. Baraban sirtidagi ignalar uning 
aylanish tomoniga qarab ma'lum burchak bilan egilgan bo’ladi. Katta baraban 
tolalarini qabul barabanidan olib, uning ustiga joylashgan shlyapka (19) ga keltirib 
beradi. Markazdan qochma kuch ta'sirida tolalar chetga uchib ketmasligi uchun 
katta barabanning qabul barabani bilan shlyapka orasidagi sirti maxsus orqa pilta 
bilan to'silgan. Shlyapkalar bir-biriga zanjir yordamida ulanib, shlyapkalar 
polotnosini hosil qiladi, shlyapka polotnosi baraban aylanayotgan tomonga qarab 
nisbatan ancha sekin aylanadi.