O’zbekistоn respublikasi

Almashtirish formulalari

№	Funksiyalar	Matеmatik shaklda yozilishi	Almashtirish formulalari
	Arksinus	arcsinx
	Arkkosinus	arccosx
	Arkkotangеns	arcctgx
	Pi		3.141592654...
	Kotangеns	ctgx
	Sеkans	secx
	Kosеkans	cosecx
	Burchak
	Radian
	Logarifm
	Gipеrbolik sinus	shx
	Gipеrbolik kosinus	chx
	Gipеrbolik tangеns	thx
	Arkgipеrbolik sinus	arcshx
	Arkgipеrbolik kosinus	arcchx
	Arkgipеrbolik tangеns	arcthx

Standart turlarni o’zgartirish

C++ ning ma’lumotlarning turlari ustida qattiq nazorati tufayli imkoni boricha qiymatlarni saqlovchi, turlarni o’zgartirish amallari kiritilgan.
Sonli qiymatlarni satrga almashtirish
C++ turlarning to’g’ridan-to’g’ri almashtirishda o’zgaruvchini uning o’nlik ko’rinishidan belgilar qatori ko’rinishiga yo’l qo’ymaydi, chunonchi, ular shakllarning ko’pgina komponentalarida ishlatiladi. To’g’ridan-to’g’ri almashtirish faqatgina asosiy va qo’shimcha turlar uchun amalga oshiriladi. Massiv hisoblanadigan satr kattaliklar hosilaviy tur bo’lganligi sababli bunday almashtirishga yo’l qo’yilmaydi.
Bunday almashtirishlar uchun quyidagi standart almashtirish funksiyalari ishlatiladi: IntToStr, StrToInt, FloatToStr va boshqalar. Ko’pchilik ma’lumotlar turlari uchun shu kabi satrga va teskari o’tkazish funksiyalari mavjud.
Misol:
char S[10]; // belgilar massivi
int I = 100; // butun qiymatli o’zgaruvchi
S = IntToStr(I); // o’tkazish


Chiziqli jarayonga mos topshiriqlar.
1-topshiriq.
Borland C++ Builder “Standart” komponentlar palitrasidagi komponentlardan foydalanib sonlarning yig’indisini hisoblovchi sodda dastur loyihasi ishlab chiqing.

1. 
   File - New- Application
   
2. 
   Formaga 3 ta Label komponеntasi qo’yilib, sarlavhasi mos ravishda(Caption xususiyati) a=, b=, c= ga o’zgartiriladi;
   
3. 
   Formadagi Label komponеntalari to’g’risiga 3 ta Edit komponеntasi qo’yiladi va Text xususiyati o’chiriladi.
   
4. 
   1 ta Button komponentasi qo’yilib, Caption xususiyati Hisoblaga o’zgartiriladi.
   
5. 
   Button komponentasi ustida sichqoncha ikki marta chertiladi va quyidagi dastur kodi kiritiladi.
   

TForm1 *Form1;

__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner)
: TForm(Owner)
{
}

void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)

{
int a,b,c;
a=StrToInt(Edit1->Text);
b=StrToInt(Edit2->Text);
c=a+b;
Edit3->Text=IntToStr(c);
}
Dasturni ishga tushirish uchun F9 tugmasi bosiladi.


2-topshiriq.
Amalda siqilishga ishlaydigan stеrjеnlarning bo’ylama egilish koeffisiеntini hisoblang.

Bu yerda K- qurilmaning ustivorligini pasaytiradigan sabablarni hisobga oladigan havfsizlik koffisiеnti (K=1,4). _kr -kritik kuchlanishning qiymati, R_y - elеmеnt matеrialining hisobiy qarshiligi.

Dastur loyihasi uchun 5 та Label(Standart bo’limidan) (yozuvlar va natijani chiqarish uchun), 3 ta Edit (Standart bo’limidan, o’zgaruvchilarni kiritish uchun), 1 ta Image-(Additional /Image/Properties/ Picture / Load - rasm fayli, formulani forma oynasida aks ettirish uchun), 1 ta Button(Standart bo’limidan, hisoblash jarayonini boshlash uchun) komponentlaridan foydalanildi.

L oyihaga mos dasturning kodlar oynasi:


void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)
{
float K,R,Sigma,F;


K=StrToFloat(Edit1->Text);
R=StrToFloat(Edit2->Text);
Sigma=StrToFloat(Edit3->Text);
F=Sigma/(K*R);
Edit4->Text=FloatToStr(F);
}
Natijalar oynasi:

№	Chiziqli jarayonlar uchun topshiriqlar
	Silindr shaklida qurilgan qurilgan binoning balandligi 40 m, asosining diametri 20 m bo’lib, yon atrofi oynak bilan qoplangan bo’lsa, binoga necha m^2 oynak sarflanganligini hisoblang.
	Sport zalning eni 30 m va bo’yi 80 m bo’lib, poliga 5 sm qalinlikdagi yog’och ishlatilgan bo’lsa, pol uchun ishlatilgan yog’och hajmini toping.
	Lasetti rusumli avtomashinaning narxi Z so’m turadi. Keyingi yili uning narxi 6 % ga ortgan bo’lsa, M ta shunday avtomashinaning narxini toping.
	Eni 30 m, bo’yi 20 m bo’lgan yerning markaziga, radiusi 5 m ga teng bo’lgan doira shaklida maysa ekilgan. Qolgan qismiga 7 sm qalinlikda asfalt yotqizilgan bo’lsa, shu yerga sarflangan asfalt miqdorini aniqlang.
	Radiusi 30 m bo’lgan doira shaklidagi yerning markaziga tomoni 8 m bo’lgan kvatrat shaklida maysa ekilgan, qolgan qismiga 10 sm qalinlikda asphalt yotqizilgan. Shu yerga sarflangan asfalt miqdorini aniqlang.
	Silindr shaklida qurilgan binoning balandligi 45 m, asosining diametri 25 m bo’lib, yon atrofi oynak bilan qoplangan bo’lsa, binoga necha m^2 oynak sarflanganligini hisoblang.
	Sport zalning eni 40 m va bo’yi 85 m bo’lib, poliga 7 sm qalinlikdagi yog’och ishlatilgan bo’lsa, pol uchun ishlatilgan yog’och hajmini toping.
	R radiusi berilgan silindrli idishda balandligi K metrli hajmda suv bor. Suvning umumiy hajmini aniqlang.
	Kaptiva rusumli avtomashinaning narxi G so’m turadi. Keyingi yili uning narxi 8 % ga arzonlagan bo’lsa, P ta shunday avtomashinaning narxini toping.
	Eni 33 m, bo’yi 24 m bo’lgan yerning markaziga, radiusi 7 m ga teng bo’lgan doiradan tashqariga. Maysa ekilgan maydonni yuzini toping.
	Avtosalonda K ta mashinalar bor. Ularning narxi o’rtacha Q so’mdan. Har kuni salon egasi bu mashinalardan 6 % foyda ko’rsa, bir xaftada jami qancha foyda bo’ladi?
	Silindr shaklida qurilgan qurilgan binoning balandligi 56 m, asosining diametri 27 m bo’lib, yon atrofi oynak bilan qoplangan bo’lsa, binoga necha m^2 oynak sarflanganligini hisoblang.
	Avtosalonda Q ta mashinalar bor. Ularning narxi o’rtacha P so’mdan. Har kuni salon egasi bu mashinalardan 5 % foyda ko’rsa, bir oyda jami qancha foyda bo’ladi?
	Eni 45 m, bo’yi 27 m bo’lgan yerning markaziga, radiusi 9 m ga teng bo’lgan doira shaklida maysa ekilgan. Qolgan qismiga 5 sm qalinlikda asfalt yotqizilgan bo’lsa, shu yerga sarflangan asfalt miqdorini aniqlang.
	Devorning uzunligi 26 m balandligi 7 m eni 35 sm bo’lib, devorda bo’yi 1 m va eni 80 sm bo’lgan darcha bo’lsa, devorga necha m^3 xom ashyo sarflangan.
	Radiusi 41 m bo’lgan doira shaklidagi yerning markaziga tomoni 11 m bo’lgan kvatrat shaklida maysa ekilgan, qolgan qismiga 7.5 sm qalinlikda asfalt yotqizilgan. Shu yerga sarflangan asfalt miqdorini aniqlang.
	Avtomashinaning narxi P so’m turadi. Keyingi yili uning narxi 12 % ga ortgan bo’lsa, M ta shunday mashinaning narxini toping.
	Avtosalonda M ta mashinalar bor. Ularning narxi o’rtacha N so’mdan. Har kuni salon egasi bu mashinalardan 7 % foyda ko’rsa, 12 kunda jami qancha foyda bo’ladi?
	Silindr shaklida qurilgan binoning balandligi K m, asosining diametri d m bo’lib, yon atrofi oynak bilan qoplangan bo’lsa, binoga necha m^2 oynak sarflanganligini hisoblang
	Devorning uzunligi L m balandligi Km eni Z sm bo’lib, devorda bo’yi 1 m va eni 80 sm bo’lgan darcha bo’lsa, devorga necha m^3 xom ashyo sarflangan.
	Aylananing diametri d berilgan. Shunday diametrli 10 ta aylanadan iborat silindrli idishlarning jami hajmini aniqlang.
	Damaz rusumli avtomashinaning narxi Q so’m turadi. Keyingi yili uning narxi 9 % ga ortgan bo’lsa, K ta shunday mashinaning narxini toping.
	Avtosalonda J ta mashinalar bor. Ularning narxi o’rtacha S so’mdan. Har kuni salon egasi bu mashinalardan 14 % foyda ko’rsa, 14 kunda jami qancha foyda bo’ladi?
	Silindr shaklida qurilgan qurilgan binoning balandligi H m, asosining diametri L m bo’lib, yon atrofi oynak bilan qoplangan bo’lsa, binoga necha m^2 oynak sarflanganligini hisoblang.
	F radiusi berilgan silindrli idishda balandligi M metrli hajmda suv bor. Suvning umumiy hajmini aniqlang.
	Jentra rusumli avtomashinaning narxi K so’m turadi. Keyingi yili uning narxi 11 % ga ortgan bo’lsa, P ta shunday mashinaning narxini toping.
	Avtosalonda 50 ta mashinalar bor. Ularning narxi o’rtacha F so’mdan. Har kuni salon egasi bu mashinalardan K % foyda ko’rsa, 10 kunda jami qancha foyda bo’ladi?
	Radiusi L m bo’lgan doira shaklidagi yerning markaziga tomoni G m bo’lgan kvatrat shaklida maysa ekilgan, qolgan qismiga L sm qalinlikda asfalt yotqizilgan. Shu yerga sarflangan asfalt miqdorini aniqlang.
	Avtosalonda F ta mashinalar bor. Ularning narxi o’rtacha Q so’mdan. Har kuni salon egasi bu mashinalardan 8 % foyda ko’rsa, bir xaftada jami qancha foyda bo’ladi?
	Kaptiva rusumli avtomashinaning narxi F so’m turadi. Keyingi yili uning narxi 7 % ga arzonlagan bo’lsa, K ta shunday mashinaning narxini toping.

2-topshiriq. Quyidagi chiziqli ifodalarning qiymatlarini C++ dasturlash tili yordamida hisoblang!