O‘zbekiston respublikasi turizm va sport vazirligi jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Abdulla Avloniy 
(1878-1934).
 
Taniqli o‘zbek pedagogi va olimi 
Abdulla Avloniy Toshkent shahrida, mayda hunarmand-to‘quvchi oilasida 
dunyoga kelgan.
Abdulla Avloniy «Usuli jadid» maktablari uchun to‘rt qismdan iborat 
«Adabiyot yohud milliy she’rlar» hamda «Birinchi muallim», «Turkiy guliston 
yohud axloq», «Ikkinchi muallim», «Maktab gulistoni» kabi darslik va o‘qish
kitoblarini yozgan.
 
Abdulla Avloniyning «
Turkiy guliston yohud axloq
» asari 
axloqiy va ta’limiy tarbiyaviy asardir. Asarda insonlarni yaxshilikka 
chaqiruvchi, yomonliklardan qaytaruvchi ilm-axloq haqida fikr yuritiladi.
Avloniy bola tarbiyasini nisbiy ravishda to‘rt bo‘limga ajratgan:
1) «Tarbiyaning zamoni», 2) «Badan tarbiyasi», 3) «Fikr tarbiyasi», 4) 
«Axloq tarbiyasi». 
41 
Avloniy «Tarbiyaning zamoni» bo‘limida tarbiyani yoshlikdan berish 
zarurligini, bu ishga hammani: ota-ona, muallim, hukumat va boshqalarning 
kirishishi kerakligini ta’kidlagan. Avloniy «Al-hosil tarbiya bizlar uchun yo 
hayot – yo mamot, yo najot – yo xalokat, yo saodat – yo falokat 
masalasidur» deb uqtirgan. Tarbiya xususiy ish emas, milliy, ijtimoiy ishdir. 
Har bir xalqning taraqqiy qilishi, davlatlarning qudratli bo‘lishi avlodlar 
tarbiyasiga ko‘p jihatdan bog‘liq, deb hisoblagan. Tarbiya zurriyot dunyoga 
kelgandan boshlanib, umrning oxiriga qadar davom etadi. U bir qancha 
bosqichdan – uy, bog‘cha, maktab va jamoatchilik tarbiyasidan tashkil 
topgan. Avloniy tarbiyaning doirasini keng ma’noda tushuntiradi. Uni 
birgina axloq bilan chegaralab qo‘ymaydi. U birinchi navbatda bolaning 
sog‘ligi haqida g‘amxo‘rlik qilish lozimligini uqtiradi.
Abdulla Avloniyning fikricha, sog‘lom fikr, yaxshi axloq, ilm-
ma’rifatga ega bo‘lish uchun badanni tarbiya qilish zarur. «Badanning 
salomat va quvvatli bo‘lmog‘i insonga eng kerakli narsadur. Chunki 
o‘qumoq, o‘qutmoq, o‘rganmoq va o‘rgatmoq uchun insonga kuchli, 
kasalsiz jasad lozimdir».
42 
Avloniy badantarbiya masalasida bolani sog‘lom qilib o‘stirishda ota-
onalarga murojaat qilsa, bolani fikr tomondan tarbiyalashda 
o‘qituvchilarning faoliyatlariga alohida e’tibor beradi.
XX asr boshlarida O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy hayotida va 
pedagogik fikrlarning rivojida Abdulla Avloniy alohida o‘rin egallagan, 
41
Avloniy A. Turkiy guliston yoxud axloq.
T.: O’qituvchi, 1992.- 22 b. 
42
Hoshimov K., Nishonova S., va b. Pedagogika tarixi. T.:”O’qituvchi”, 1996.- 295-306 b. 

---

151 
butun faoliyati davrida u o‘z xalqiga xizmat qiladigan komil insonni 
еtishtirish, uning ma’naviyatini shakllantirishga alohida e’tibor bergan.