O’zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TRANSPORT VAZIRLIGI
TOShKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI

“Radioelektron qurilmalar

va tizimlar” kafedrasi

Laboratoriya ishi 1

Mavzusi: “Avtomatika va telemexanika laboratoriyasida texnika xavfsizligi. Rele tuzilmasi, elektrik va vaqt parametrlari va bir fazali bir yarim davrli to'g'rilagich ishlash printsipini o'rganish”

Bajardi: АТS-4 guruh talabasi

Mamasoliyev A.A.

Qabul qildi: Ametova A. A.


Toshkent -2021 y.
Laboratoriya ishi 1

“Avtomatika va telemexanika laboratoriyasida texnika xavfsizligi. Rele tuzilmasi, elektrik va vaqt parametrlari va bir fazali bir yarim davrli to'g'rilagich ishlash printsipini o'rganish”

Nazorat savollarga javoblar
1. O‘zgarmas tokli elektr magnit relesi qanday asosiy qismlardan iborat?

2. Elektr magnit relelarning ishlash prinsipini tushntiring.

3. Elektromagnit releni vaqt parrametrlar

4. Elektromagnit releni elektr parrametrlar

5. Tog’irlagichni vazifasi.

6. To‘g‘rilagichnidagi transformator qanday vazifani bajaradi?

7. Har hil turdagi sxemalar yordamida tuzilgan to‘g‘rilagichni–larning ishlash prinsipiga izoh bering?

1. O‘zgarmas tokli elektr magnit relesi qanday asosiy qismlardan iborat?
Elektromagnit relelarida chulgamdan utayotgan tok ta’sirida magnit maydon xosil bo’lib yakorning va kontaktlarning xolati uzgartiriladi

Ularning ish prntsipi galtakdagi magnit maydoni bilan ferromagnit yakordan okib utadigan tok kattaligining bir-biriga nisbatan ta’siriga asoslangan. Elektromagnitli relelarda kabo’l kiluvchi organ chulgamlar bo’lib, uning kontaktlari ulovchi kismi xisoblanadi. Bu relelar uz navbatida kiruvchi tok turiga kura neytral elektromagnit va kutbli relelarga ajratiladi.

Har bir rele o‘z ichiga elektrmagnit 1 (o‘zak va chulg‘amdan iborat), ferromagnit materialdan yasalgan xarakatlanuvchi yakor 2, xarakatlanuvchi kontakt 3, xarakatlanmaydigan kontakt 4 va teskari ta’sir etuvchi prujina 5 ni oladi.


2. Elektr magnit relelarning ishlash prinsipini tushntiring.
Armatura magnit zanjirning harakatlanuvchi qismidir va kontaktlarga mexanik ta'sir o'tkazish uchun xizmat qiladi. Tashqi zanjirlarni almashtiradigan aloqa tizimi (yuklar R _n1 va R _n2 ) uchta elastik buloqdan iborat bo'lib, ularga kontaklari biriktirilgan . Umumiy kontaktning bahor 0 armatura bilan mexanik ravishda bog'langan. Pastki T kontaktga orqa kontakt deyiladi. Rele kuchsizlantirsa, u yopiladi. Orqa aloqa orqali R _n1 yuk _yoqiladi, u odatda _yoqilishi kerak ( masalan, stantsiyadagi kirish svetoforining qizil chirog'i). Yuqori kontakt F oldingi kontakt deb ataladi . Rele kuchsizlantirilsa, u ochiq. Old kontakt orqali R _{n 2} yuk yoqiladi _, u odatda o'chirilishi kerak (masalan, stantsiyada yashil svetofor).

Ushbu rele ishlash printsipi elektromagnitning ishlash printsipidir. Asosiy yopiq bo'lsa, quvvat manbai ulanadi uchun o'rash terminallari. Sariq orqali oqim oqadi va F. magnit oqimi hosil bo'ladi, buning natijasida armatura yadroga tortilib, O prujinasida yuqoriga ko'tariladi. Orqa aloqa ochilib, oldingi aloqa yopiladi. R _n1 yuk o'chirilgan va R _n2 yuk yoqilgan. Kalit ochilganda va rele bobini quvvat manbaidan uzilganda, armatura F va 0 elastik buloqlardan kuch ta'sirida asl (bo'shatilgan) holatiga qaytadi ; oldingi aloqa ochiladi va orqa kontakt yopiladi. R _n2 yuk o'chirilgan va R _n1 yuk yoqilgan.

3. Elektromagnit releni vaqt parrametrlar
Releni uchta asosiy holatdan biri bo'lishi mumkin: dam olish, ishlaydigan va vaqtinchalik, shu bilan bog'liq holda u quyidagi elektr parametrlari bilan tavsiflanadi:

- quvvat, kuchlanish yoki ish oqimi - mos ravishda W _cf , U _cf yoki I _cf ;

- quvvat, kuchlanish yoki oqim ishi - mos ravishda W _p , U _p yoki I _p ;

- quvvat, kuchlanish yoki bo'shatish oqimi - mos ravishda W _dan, U _dan yoki I _dan .

Releni ikkita omil ham ifodalaydi:

- joriy xavfsizlik omili K _z ,

              (2.1)

Temir yo'lning ish sharoitiga qarab. avtomatika, bu koeffitsient joriy yilda 1,2 4. uchun ko'payishi turli qiymatlarni olishi mumkin , men _p nisbatan men _{CF bo'lib} , o'z rele, chayqatiladi qachon langar va kontaktlar tebranishi tashqari, yadro langar ishonchli jalb ta'minlash maqsadida zarur;

Releni yangi holati uni yoqish yoki o'chirish vaqtida sodir bo'ladigan vaqtinchalik jarayonlar tugaganidan so'ng o'rnatiladi. Vaqtinchalik jarayonlar kirish qiymati qo'llaniladigan payt bilan taqqoslaganda (rele sariqidagi kuchlanishni yoqish yoki o'chirish) chiqish qiymatining paydo bo'lishining kechikishiga olib keladi (old tomonni yopish yoki orqa kontaktlarni ochish). Shuning uchun elektromagnit rele vaqt parametrlari bilan ham tavsiflanadi:

t _cf - javob vaqti - vaqt oralig'i voltaj yoqilgan paytdan boshlab oldingi kontaklar yopilguncha.

Javob berish vaqti ikki komponentdan iborat: ishga tushirish vaqti t _tr va langar harakati t _dv , ya'ni.

                            (2.3)

t _tr - o'rindagi kuchlanish yoqilgan paytdan boshlab, langar harakatlana boshlagan paytgacha bo'lgan vaqt. Releni sarg'ishidan o'tadigan oqim bir vaqtning o'zida o'z qiymatini 0 dan I _{trgacha o'zgartiradi} , bu erda I _tr - langar endigina harakatlana boshlagan oqim;

t _dv - langar harakatlana boshlagan paytdan boshlab oldingi kontaktlar yopilguncha vaqt. Joriy rölesinin bobini orqali oqib shunday qiymatini o'zgartiradi , men _do qadar men _{kamchiliklarni} .

Releni aksariyat qismi zaif to'yingan magnit tizimga ega .

Va javob berish vaqtini aniqlash uchun ifoda:

                            (2.4)

Oxirgi ifodada

                            (2.5)

- vaqt sobit - rele o'rashidagi oqim 0,632 I _p qiymatiga etgan vaqt davri ;

R - langar tushganda rele faol qarshiligi;

L - langar tushganda rele induktivligi.

t _dan - reliz vaqt - paytdan boshlab vaqt interval rölesinin bobini joriy yaqin orqa aloqalarni qadar yopiq.

: Relizlar vaqt ham ikki komponentdan iborat boshlab vaqt o'z rele, kuchlanish langar ko'chib o'tishga boshlanguniga qadar o'chirilgan paytdan boshlab. Releni o'rash orqali oqayotgan oqim bir vaqtning o'zida uning qiymatini I _p dan I ' _{trgacha o'zgartiradi} .

t _dv - langar harakatining boshlanishidan orqa kontaktlarning yopilishigacha bo'lgan vaqt. Releni o'rash orqali oqayotgan oqim bir vaqtning o'zida uning qiymatini I ' _tr dan I _{ga o'zgartiradi} . Bu hisoblanadi t _DV , o'z rele, langar faollashtirilgan va ozod qilingan paytda bir xil bo'ladi.

4. Elektromagnit releni elektr parrametrlar
Laboratoriya dastgohiga o'rnatilgan rele sinash uchun elektr davri shakl. 4.

Stend uchta asosiy qismdan iborat: sinovdan o'tgan rele to'plami - o'ng yuqori qismida, o'lchash va ko'rsatkich moslamalari, bosilgan elektron diagrammasi bo'lgan stendni boshqarish paneli.

Stendning o'ng tomoni voltmetr va ampermetr usuli yordamida elektromagnit rele elektr parametrlarini aniqlash uchun mo'ljallangan. Sinov ostidagi rele P kaliti yordamida o'lchash pallasiga ulanadi . Reledagi kuchlanish R 1 potansiyometrining harakatlanuvchi kontaktini harakatga keltirib o'zgartiriladi .

Sxemaga umumiy quvvat manbai K1 o'tish tugmasi bilan ulangan . K2 va K3 o'tish tugmachalari ampermetr va voltmetrni yoqadi.

Langar harakatlanayotganda orqa va oldingi kontaktlarni yopish momentlarini aniqlash uchun qulaylik uchun barcha sinovdan o'tkazilgan rele guruhlangan old va orqa kontaktlari orqali quvvat oladigan oq va yashil ranglarning indikator lampalari taqdim etiladi.

Vaqtinchalik jarayonning oscillogramini yoqish uchun K4 o'tish tugmachasini "puls" holatiga o'tkazishda impuls generatori tomonidan o'rnatiladigan sinovdan o'tgan rele pulsli quvvat manbai ta'minlanadi. Jeneratör VT 1 va VT 2 tranzistorlarida multivibrator sxemasi bo'yicha yig'iladi, rele K6 o'tish tugmachasining holatiga qarab multivibrator tranzistorlaridan birining emitent izdoshi bo'lgan VT 3 tranzistoridagi kalitning ochiq holati bilan o'rash orqali o'chiriladi.
5. Tog’irlagichni vazifasi.
To‘g‘rilagich deb—o‘zgaruvchan tokdagi kuchlanishni o‘zgarmas tokka o‘zgartiruvchi qurilmaga aytiladi. To‘g‘rilagich–o‘zgaruvchan tokni o‘zgartirishni amalga oshiruvchi silliqlovchi filtr, transformator va yarim o‘tkazgichli diodlardan tashkil topgan. Bitta yarimdavrli to‘g‘rilagichni sxemasi bir necha o‘nlik milliamper quvvatgacha, hattoki yuqori darajada o‘zgartirilgan kuchlanish silliqlash talab qilinmagan holda ham qo‘llaniladi. O‘zgartirilgan kuchlanishning faqat bitta yarmi ishlatilib, bu sxema transformator quvvatini kichik koeffitsienti sarf bo‘lishi bilan ifodalanadi.

To‘g‘rilagichni ishlash prinsipini ko‘rish uchun, Electronics Workbench (EWB) dasturida bir yarimdavrli to‘g‘rilagichni sxemasi yig‘iladi.

Aktiv quvvatda o‘zgartirilgan kuchlanish pulsli holatda bo‘ladi. Ossillograf tugmasini bosgan zahotiyoq, aktiv quvvat kuchlanishini o‘zgarish rasmi paydo bo‘lganiga ishonch hosil qilish kerak. Aktiv quvvatning yuklamasi R ni 0,5 dan 5 kOm gacha o‘zgartirgan holda, =U , ≈U va In larni qiymatlari o‘lchanadi (tadqiqot natijalarini jadvalga kiritamiz), K_p ni hisoblaymiz.

Aktiv quvvatli bitta yarim davrli to‘g‘rilagichng pulsatsiyasi, o‘zgartirilgan kuchlanishni impuls amplitudasining o‘zgartirilgan kuchlanishning o‘rtacha qiymatiga qarab aniqlanadi.

Silliqlanmagan filtrlar kam holatlarda ishlatilib, qachonki quvvatdagi kuchlanish pulsatsiyasi malum bir qiymatga ega bo‘lma–gan vaqtlarda bu filtrlar qo‘llaniladi. Filtrli va stabiliza–torli to‘g‘rilagichlarning xarakteristikalari uchun silliqlash koeffitsienti qo‘llaniladi,