O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti kafedra

Harakat tarkibi – transport oqimida har xil transport vositalarining nisbatini belgilovchi ko‘rsatkich bo‘lib, u foizda yoki ulushda o‘lchanadi. Bu ko‘rsatkich transport oqimining tezligiga va zichligiga katta ta’sir ko‘rsatadi.

															1-jadval
	Hisob vaqti soati	Yengil avtomobillar			Yuk avtomobillari yuk ko‘tarish bo‘yicha							Avtobus		Velomototrans-port		Jami
					2 t		2-5 t		5-8 t	8 t.dan yuqori
	18^00 - 18^05	190			4							2				196
	18^05 – 18^1^0	192			1							3				196
	18^10 – 18^15	186			3							1		1		191
	18^15 – 18^20	182			7		1					4				194
	18^20 – 18^25	185			3							1				189
	18^25 – 18^3^0	152			4		1			1		1				159
	18^30 – 18^35	230			2							2				234
	18^35 – 18^4^0	208			4							2				214
	18^40 – 18^45	194			2		1					4				201
	18^45 – 18^5^0	198			2							1				201
	18^50 – 18^5^5	210			1							1				212
	18^55 – 18^6^0	168			1							0				169
	18^00 - 19^00	2295			34		3			1		22		1		2356

Harakat miqdorini aniqlash uchun uzluksiz tekshirishda bir soatlik vaqtni har 5 daqiqa interval oralig‘ida 12 ta intervalga bo‘lib 1-jadvalga yozib boriladi. Olingan ma’lumotlarni qayta ishlab, transport vositalari harakat miqdorining 10, 15, 20 va 30 daqiqa oralig‘idagi qiymatlari, bir soatlik tanlab olingan harakat miqdorini hisoblash uchun 2-jadval ko‘rinishida yoziladi.

Bir soatlik harakat miqdorining tanlab olingan qiymatlarining statistik xususiyatlari quyidagi tartibda hisoblanadi:

1. 
   Variatsion ko‘lamni aniqlash:
   

R = N_coatⁱ(max) + N_coatⁱ(min), avt/coat

												2-jadval
Variantlar			Yengil avtomobillaр		Yuk avtomobillari yuk ko‘tarish bo‘yicha						Avtobuslar	Velomototrans-port	Jami
					2 t		2-5 t	5-8 t		8 t.dan yuqori
Vaqtning 15 daqiqalik intervallari	1	568		8		-		-	-		6	1	583
	2	519		14		2		-	1		6	-	542
	3	632		8		1		-	-		8	-	649
	4	576		4		-		-	-		2	-	582
Ekstrimumlar	max.	632		14		2		-	1		8	1	649
	min.	519		4		0		-	0		2	0	542
R=			113		10		22	-		1	6	1	107
N=			573,75		8,5		0,75	-		0,25	5,5	0,25	589
Δ=			0,75		0,75		0,75	-		0,75	0,75	0,75	0,75

									3-jadval
Variantlar		Yengil avtomobillaр	Yuk avtomobillari yuk ko‘tarish bo‘yicha					Avtobuslar		Velomototrans-port		Jami
			2 t	2-5 t	5-8 t	8 t.dan yuqori
Vaqtning 10 daqiqalik intervallari	1	382	5	-	-	-	5		-		392
	2	368	10	1	-	-	5		1		385
	3	337	7	1	-	1	2		-		348
	4	438	6	-	-	-	4		-		448
	5	392	4	1	-	-	5		-		402
	6	378	2	-	-	-	1		-		381
Ekstrimumlar	max.	438	10	1	-	1	5		1		448
	min.	337	2	0	-	0	1		0		348
R=		101	8	1	-	1	4		1		100
N=		382,5	5,67	0,5	-	0,167	3,67		0,167		392,67
Δ=		0,833	0,833	0,833	-	0,833	0,833		0,833		0,833

										4-jadval
Variantlar		Yengil avtomobillaр	Yuk avtomobillari yuk ko‘tarish bo‘yicha				Avtobuslar		Velomototrans-port		Jami
			2 t	2-5 t	5-8 t	8 t.dan yuqori
Vaqtning 20 daqiqalik intervallari	1	750	15	1	-	-		10		1		777
	2	775	13	1	-	1		6		-		796
	3	770	6	1	-	-		6		-		783
Ekstrimumlar	max.	775	15	1	-	1		10		1		796
	min.	750	6	1	-	0		6		0		777
R=		25	9	-	-	1		4		1		19
N=		765	11,33	1	-	0,33		7,33		0,33		785,33
Δ=		0,833	0,67	0,67	-	0,67		0,67		0,67		0,67

													5-jadval
Variantlar			Yengil avtomobillaр		Yuk avtomobillari yuk ko‘tarish bo‘yicha						Avtobuslar		Velomototrans-port	Jami
					2 t		2-5 t		5-8 t	8 t.dan yuqori
Vaqtning 30 daqiqalik intervallari	1	1087		22		2		-		1	12		1	1125
	2	1208		12		1		-		0	10		0	1231
Ekstrimumlar	max.	1208		22		2		-		1	12		1	1231
	min.	1087		12		1		-		0	10		0	1125
R=			121		10		1		-	1		2	1		106
N=			1147,5		17		1,5		-	0,5		11	0,5		1178
Δ=			0,5		0,5		0,5		-	0,5		0,5	0,5		0,5

bu yerda: N i (max), N i (min)-bir soatlik harakat miqdorining eng katta va eng kichik qiymatlari, ular vaqt oralig‘idagi tanlab olingan variant; i - 5, 10, 15, 20, 30 daqiqalik vaqt oralig‘i.

2. Bir soatlik harakat miqdorining vaqt oralig‘idagi o‘rtacha qiymatini
topish:

Ñ= avt/soat

bu yerda: K-variantlar soni.
Bir soat ichidagi harakat miqdorining uzluksiz kuzatish vaqti 5, 10, 15, 20, 30 daqiqani tashkil etganda K ning qiymati shu sonlarga mos holda 12, 6, 4, 3 va 2 ga teng bo‘ladi.

2. 
   Hisoblarning xatoligini aniqlash:
   

Amaliy ishlarni boshlashdan oldin talabalarga, harakat miqdorini aniqlashning asosiy qoida va tartibi tushuntiriladi.Bunda 5ta jadval, 1ta gistogramma, 1ta siklogramma chiziladi.

Xulosa.
Transport oqimining miqdorini va tarkibini ko‘cha bo‘ylab aniqlash mavzusi bo’yicha kop narsalarni o’rgandim. Xavfsiz harakatni tashkil etishda transport va piyodalar harakatini tavsiflovchi ko‘rsatkichlarni tadqiq qilish birinchi navbatdagi vazifa hisoblanadi. Quyida ular to‘g‘risidagi asosiy tushunchalarga to‘xtalib o‘tamiz Harakat miqdori (jadalligi) – yo‘lning biron bir ko‘ndalang kesimidan vaqt birligi ichida o‘tgan transport vositalarining soni (avt/sut yoki avt/soat) – bu ko‘rsatkich kuzatish va avtomatik usullar bilan o‘lchanishi mumkin.
Kuzatish (viziual ham deyiladi) usulida harakat miqdori yo‘lning ko‘rsatilgan bo‘lagida bir yoki bir necha soat davomida hisobchilar yordamida maxsus tayyorlangan blankaga transport vositalarining o‘tishini belgilash orqali aniqlanadi. Bu usuldan foydalanilganda soha me’yoriy ko‘rsatmalariga amal qilinishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ko‘pchilik davlatlarda, shuningdek, O‘zbekistonda ham avtomobil yo‘llaridagi harakat miqdorini kuzatuvchilar orqali aniqlanadi.
Avtomatik usulda harakat miqdori har xil uslubda ishlaydi-gan datchiklar yordamida hisoblanadi. Hozirda bu maqsad uchun quyidagi keng tarqalgan datchiklar ishlatiladi: Pnevmatik; fotoelektrik; ultratovush; mexanik; radiolaka-
sion; induktiv; elektron; infraqizil nurli.