O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport unversiteti

Mavzu: Qumning g‘ovakligi va tarkibidagi changsimon zarralar miqdorini aniqlash
Qum– vulqon tog‘ jinslari tarkibiga kiruvchi, kvars qattiq minerallarning va boshqa tog‘ jinslariga kiruvchi materiallarning emirilishi natijasida hosil bo‘lgan, donasining yirikligi 0,05 mm dan 5 mm gacha bo‘lgan sochiluvchi jisimdir. Asfaltbeton qorishmasi tarkibining ko‘proq qismini qum tashkil etib, ular chaqiq tosh oralig‘idagi bo‘shliqni to‘ldiruvchi vazifasini o‘taydi ѐki qumli asfaltbetonlarning skelet qismini tashkil etadi.
Qumlar qanday sharoitda hosil bo‘lganligiga qarab, tog‘ (jarlik) qumi, darѐ qumi, dengiz qumi, qum tepaliklaridan olingan qum (sahro qumi) hamda granitni, zich ohaktoshlarni va boshqa tog‘ jinslarini maydalab hosil qilingan qumlarga ajratiladi (5.1-rasm).
a) b)


5.1-rasm. Qum: a) tabiiy qum; b) maydalangan qum


Qumning g‘ovakligini aniqlash
Qumning yoki tog‘ jinslarining g‘ovakligi GOST 8735-88 bo‘yicha V_g‘ov hajm bo‘yicha quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
,
Bu erda:  _T — qumning yoki tog‘ jinslarining to‘kma zichligi, g/sm³;
 — qumning yoki tog‘ jinslarining haqiqiy zichligi, g/sm^3..
Qum tarkibidagi changsimon zarrachalar miqdorini aniqlash
Kerakli o‘lchov vositalari va qo‘shimcha jihozlar: texnik tarozn, quritish javoni, yuvish uchun idish, shisha tayoqcha, suv.


Ish tartibi
Quruq qum namunasidan olib, 5 mm li elakdan o‘tkazib, 1 kg tortib olinadi, so‘ngra uni idishga to‘kiladi.


5.2 - rasm qumni yuvish uchun maxsus idish
Idishga qum bilan distillangan suv va 3-4 sm³ 25 foizli ammiak eritmasi quyiladi va 2 soatcha ivitib qo‘yiladi, uni davriy ravishda shisha tayokchasi bilan aralashtiriladi yuviladi.
Yuvish jarayonini suv tiniq xolga kelguncha kaytariladi. Qumni quritamiz massasi o‘zgarmay qolguncha va tuproq zarrachasini miqdorini foizda quyidagi formula buyicha xisoblanadi.

Bu erda: m - qumning yuvilguncha bo‘lgan massasi, g.
m₁- qumni yuvib quritilgandan keyingi massasi, g
GOST 8736-93 da texnik shartlar keltirilgan.