O’zbekiston respublikasi tashqi ishlar vazirligi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi (umumiy hajmga nisbatan % da)

Yil	YIM	Sanoat	Qurilish	Bandlik	Eksport	Import
2000	31.0	12.9	38.4	49.7	10.2	22.8
2001	33.8	12.5	40.4	51.8	9.3	26.7
2002	34.6	15.4	42.0	53.5	7.5	24.9
2003	35.0	10.8	39.9	56.7	7.3	33.7
2004	35.6	11.0	49.6	60.3	7.3	32.7
2005	38.2	10.0	50.9	64.8	6.0	33.7
2006	42.1	10.9	52.1	69.1	11.2	34.2
2007	45.7	13.2	55.4	72.1	14.8	32.0
2008	48.2	14.6	58.4	73.1	12.4	35.7
2009	50.1	17.9	42.4	73.9	14.6	42.5
2010	52.5	26.6	52.5	74.3	13.7	35.8
2011	54.0	28.6	67.6	75.1	18.8	34.3
2012	54.6	29.7	70.0	75.6	14.0	38.6
2013	55.8	33.0	70.6	76.7	26.2	42.4
2014	56.1	36.8	69.5	77.6	27.0	45.4
2015	62.9	40.6	66.7	77.9	27.0	44.5
2016	64.9	45.3	66.9	78.2	26.0	46.8
2017	63.6	41.2	64.8	78.0	22.0	53.6
2018	59.4	37.4	73.2	76.3	27.2	56.2
2019	56.5	34,9	75.4	76,3	28.7	54.2

2020 yilning yanvar – martida esa kichik tadbirkorlikning YaIMdagi ulushi 45,8 foizni tashkil etdi. Kichik tadbirkorlik subyektlarining soni har 1000 aholiga 13,9 birlikni tashkil qildi.  2020 yilning yanvar – martida 23,3 mingta yangi kichik korxona va mikrofirmalar (fermer va dehqon xo‘jaliklarisiz) tashkil qilindi.

O‘tgan 2019-yilda 92,9 mingtadan ortiq kichik korxona va mikrofirmalar (fermer va dehqon xo’jaliklarisiz) tashkil qilindi. Bu 2018-yilga nisbatan 1,9 barobar ko‘pdir. Eng ko’p kichik korxona va mikrofirmalar savdo sohasida (39,1%), sanoat sohasida (21,0%), qurilish sohasida (9,4%), qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligida (8,0%), yashash va ovqatlanish bo’yicha xizmatlar sohasida (7,8%), tashish va saqlashda (3,2%) tashkil etilgan (1-rasm).
1-rasm
2019 yil yanvar – dekabr oylarida yangi tashkil etilgan kichik korxona va mikrofirmalarning iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha ulushi, %da⁸

Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha eng ko‘p kichik korxona va mikrofirmalar savdoda 9312 ta, sanoatda 4345 ta, qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligida 2637 ta, qurilishda 1844 ta, yashash va ovqatlanishda 1724 ta, tashish va saqlashda 659 ta tashkil etilgan. 
2-rasm
Kichik tadbirkorlikning hududlar bo’yicha YHMdagi ulushi, % da (2019-yil)⁹

2020 yilning yanvar – martida esa kichik tadbirkorlikning YaIMdagi ulushi 45,8 foizni tashkil etdi. Kichik tadbirkorlik subyektlarining soni har 1000 aholiga 13,9 birlikni tashkil qildi.  2020 yilning yanvar – martida 23,3 mingta yangi kichik korxona va mikrofirmalar (fermer va dehqon xo‘jaliklarisiz) tashkil qilindi¹⁰.

2020 yilning yanvar – martida yangi tashkil etilgan kichik korxona va mikrofirmalarning hududlar bo‘yicha eng ko‘pi Toshkent shahrida – 4460 ta, Samarqand viloyatida – 2293 ta, Toshkent viloyatida – 2244 ta, Andijon viloyatida – 1829 ta, Xorazm viloyatida – 1633 ta va Namangan viloyatida – 1626 tani tashkil etgan. Shuningdek, eng past ko‘rsatkich Jizzax viloyatida – 914 tani tashkil etgan. 
2020 yilning yanvar - mart oylarida hududlar bo‘yicha yangi tashkil etilgan kichik korxona va mikrofirmalarning jami miqdoridan eng ko‘p ulush Toshkent shahri - 19,1 foiz, Samarqand viloyati - 9,8 foiz, Toshkent viloyati - 9,6 foiz, Andijon viloyati - 7,8 foiz, Xorazm viloyati - 7,0 foiz, Namangan viloyati - 7,0 foiz, Farg‘ona viloyati - 6,2 foiz, Surxondaryo viloyati - 5,5 foiz, Buxoro viloyati - 5,4 foizga tegishli. 
2020 yilning yanvar–martida kichik tadbirkorlik sub'yektlarining soni (har 1000 aholiga, birlikda) hududlar bo‘yicha eng ko‘p ko‘rsatkich Toshkent shahrida 29,9 birlik, Navoiy viloyatida 19,0 birlik, Sirdaryo viloyatida 18,9 birlik. Jizzax viloyatida 16,4 birlik, Toshkent viloyatida 15,6 birlik, Buxoro viloyatlarida 15,3 birlik, Farg‘ona viloyatida 12,5 birlikni tashkil etgan. Surxondaryo viloyatida esa ushbu ko‘rsatkich eng past bo‘lib 8,8 birlikka to‘g‘ri keldi. 
Bunday ijobiy oʻzgarishlar nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan ham keng eʼtirof etilmoqda. Jumladan, Jahon banki va Xalqaro moliya korporatsiyasi tomonidan eʼlon qilingan “Biznes yuritish – 2020” hisobotida Oʻzbekiston 69-oʻrinni egallab, islohotlar miqyosi va samaradorligi boʻyicha dunyoning eng yaxshi 20 ta islohotchi davlati qatoridan joy oldi.

Xulosa

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida yuqori o’sish sur’atlari tadbirkorlik faoliyatining amaliy natijasidir. Aynan tadbirkorlik faoliyati ishlab chiqarish hajmining uzluksiz kengaytirib borish, tovarlar va xizmatlar sifatini oshirish, aholi moddiy farovonligini ta’minlashning muhim sharti hisoblanadi. Shu sababli mamlakatimizda tadbirkorlikni, xususan kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilib kelinyapti. Yildan yilga ko’plab firma va korxonalar o’z faoliyatini boshlab, yurtimiz iqtisodiyotiga o’z hissasini qo’shib kelmoqda.
Jahon amaliyoti rivojlangan bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida ham tadbirkorlik va kichik biznes ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishda, yangi ish o‘rinlarini barpo qilishda, bozor o‘zgarishlariga nisbatan tez moslashishda va mulkdorlar sinfini shakllantirishda alohida ahamiyatga va yuqori samaradorlikka ega ekanligini tasdiqlamoqda. Shuning uchun ham O’zbekiston chet el rivojlangan mamlakatlar tajribalaridan o’rgangan holda, o’z iqtisodiy yo’lida bardam davom etmoqda. Yurtimizda tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanish uchun barcha shart- shatroitlar yaratilib, tadbirkorlar huquq va erkinliklari qonun bilan himoya qilinadi. Iqtisodiyotimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushining o‘sib borishi esa ichki bozorni sifatli va raqobatbardosh tovarlar bilan to‘ldirishning zamonaviy talablarini hisobga olgan holda xizmat ko‘rsatish sohasi kengayishi, jahon bozori talablariga mos eksport tarkibi ko‘payishi, yangi ish o‘rinlari yaratishda, avvalo, yoshlarni ish bilan ta’minlashning va shu asosda aholi daromadlari, turmush farovonligini oshirishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

O’zbekiston Respublikasi qonunlari

1. 
   “Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi ruxsat berish tartib-tamoyillari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Qonuni, yangi tahrirda, 2012-yil.
   
2. 
   “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida” (yangi tahriri). O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 2-may O‘RQ-328-sonli Qonuni.
   

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari, ma’ruzalari, nutqlari

1. 
   Davlat byudjetiga tushumlar prognozi ijrosini taʼminlash, tadbirkorlik va kichik biznesni joylarda yanada rivojlantirish uchun qoʻshimcha imkoniyatlarni aniqlash va ishga solish boʻyicha koʻrilayotgan choralar samaradorligi hamda bu boradagi dolzarb vazifalarga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishi. 07.11.2019.
   

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Xodiyev B. Y. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik, T.: Barkamol fayz media, 2017.
   
2. 
   O’lmasov A., Vahobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: “Iqtisodmoliya”, 2014.
   
3. 
   Макконнелл К., Брю С. Экономикс. Принципы, проблемы и политика / 19-изд. - М.: Республика, 2013.
   
4. 
   E. Egamberdiyev, X. Xo’jaqulov. Kichik biznes va tadbirkorlik. O’quv qo’llanma. Toshkent Moliya instituti. Toshkent. 2003.
   

Qo’shimcha adabiyotlar
4.1. Предпринимательства в конце XX века. М., 1992.
Internet-resurslar

1. 
   http://www.gov.uz/ - O’zbekiston Respublikasi Hukumati rasmiy sayti
   
2. 
   http://mineconomy.uz/ - O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi
   
3. 
   http://www.stat.uz/ - O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy sayti
   
4. 
   http://uza.uz/ - O’zbekiston Milliy axborot agentligi
   
5. 
   https://kun.uz/
   
6. 
   https://financesonline.com/entrepreneurship-statistics/
   
7. 
   https://www.tandfonline.com/
   
8. 
   https://www.gemconsortium.org/
   
9. 
   http://www.infodev.org/growth-entrepreneurship
   
10. 
    https://central.asia-news.com/
    
11. 
    https://libguides.gwu.edu/
    
12. 
    https://www.doingbusiness.org/
    

1^ Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida (yangi tahriri). 0 ‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 2-may 0 ‘RQ-328-sonli Qonuni.

2^ Предпринимательства в конце XX века. М., 1992,20-6.

3^ Макконнелл К., Брю С. Экономикс. Принципы, проблемы и политика. 19-изд. - М.: Республика, 2013, с. 38.

4^ Ma’lumotlar https://www.doingbusiness.org/ saytidan olingan.

5^ Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Davlat byudjetiga tushumlar prognozi ijrosini taʼminlash, tadbirkorlik va kichik biznesni joylarda yanada rivojlantirish uchun qoʻshimcha imkoniyatlarni aniqlash va ishga solish boʻyicha koʻrilayotgan choralar samaradorligi hamda bu boradagi dolzarb vazifalarga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishi. 07.11.2019.

6^ Stat.uz

7^ Ushbu jadval davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.

8^ Stat.uz

9^ Stat.uz

10^ Stat.uz