O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining 2019 yil "25"areldagi "107" sonli buyrug’ining2-ilovasi bilan fan dasturi ro’yxati tasdiqlangan

Ogiz bushligi. Ogiz bushligi bolalarda nisbatan kichkina, kuz kosasiga yakin joylashgan buladi. Kattalarga uxshash u daxlizdan va xakikiy ogiz bushligidan tashkil topgan, shillik kavati kon tomirlarga boy buladi. Tish chikkuncha xakikiy ogiz bushligi daxlizdan milk yotikchalari bilan ajralgan buladi. U epiteliy katlam bilan koplangan buladi va bola xayotining birinchi kunlarida kuchib tushadi. SHuning uchun bolalarda ogiz shillik kavati kuruk buladi. Kattik tanglay yassi, yeysimon egilishi sezilmas darajada. Yumshok tanglay yassi, yutkumning yukori dungligi kattik, tanglay tekisligida joylashgan bulib, bukilishi sezilar sezilmas darajada. CHakaloklarda til kalta keng, ya’ni lab mushaklari singari nisbatan yaxshi rivojlangan.

CHakaloklarda ogiz emishga moslashganligi uning pastki jag tuzilishida xam yaxshi kurinadi, ya’ni pastki jag yukori jagdan tashkarida joylashgan buladi. Bu kukrakni ezib, sut chikarishga yaxshi yordam beradi. Sulak bezlari xomila davridan boshlanadi, 2 oydan boshlab bez kurtaklari ogiz epiteliyalaridan rivojlanadi, 2,5 oyda kulok oldi va jag osti bezlari seziladi.

Yangi tugilgan chakalokning sulak bezlari kuchsiz rivojlangan, tarkibida biriktiruvchi tukima kup buladi. Bola usgan sari bezlar uzunasiga usadi, sulak chikadigan yullar kengayadi va bez xujayralari usib, vazni ogirlashadi. 2 yoshga kirganda bolaning sulak bezlari kattalarnikidan kam fark kiladi. bola tugilganidan boshlab sulak bezlari ishlay boshlaydi. Birok birinchi oylarda sekretsiyasi kam buladi, xali bezlar kichik, markaziy nerf sistemasi rivojlanib tugallanmagan buladi. SHunga kura, dastlab bola ogiz bushligining shilimshik pardasi biroz kuruk buladi. 4-6 oyligidan boshlab bolada sulak ajralishi kuchayadi. U sulagini yutib ulgurmasdan, ogzidan okaveradi. Bu jarayon fiziologik sulak ajralishi deb ataladi. Bunga yorib chikayotgan tishlar uch tarmokli nervga ta’sir etishi sabab buladi.

Kuyuk ovkatga kup, suyuk ovkatga kam shira ajraladi. Sut bundan mustasno. Boshka ovkatga karaganda sut ichganda ogiz bushligida fermentlar uncha rolь uynamaydi, chunki u tez yutiladi. Bola xayotining birinchi oyida sulak bezlari sekretsiyasi juda kuchsiz, bola ovkatiga adekvat buladi.

Bola xayotining birinchi oylarida sulagi kuchsiz kislotali buladi, ya’ni rN=6-7,5 ga teng. SHuning uchun yangi tugilgan va 2-3 oylik chakaloklar ogiz bushligida infektsiya Candida albicans zamburugi oson rivojlanadi, ya’ni bolaning ogzi okaradi. Bolalar sulagi tarkibida amilolitik ferment – ptialin (amilaza) va malьtaza buladi, ular kraxmal bilan glikogenni oldin dekstrinlargacha, keyin malьtozagacha parchalaydi. Bola usgan sari sulakning amilolitik xossasi kuchayadi.

Bolalarning yutkum uziga xos tuzilishga egadir. U kekirdakka utish joyida, kekirdak dungligini aylanib utadi. Bu tuzilish kattalardan farklanib, bola ovkat yutish vaktida nafas olishga imkon beradi, kattalar esa bir vaktda xam ovkat yutib, xam nafas olomaydi.

Kizil ungach. Bola tugilgan vaktda kizil ungach asosan yopik buladi Kizil ungachning uzunligi yangi tugilgan chakaloklarda 8-10 sm, 1 yoshda 12 sm, 2 yoshda 13 sm, 10 yoshda 18 sm, kattalarda 25 sm buladi.

Kizil ungach uz yunalishida uch joyida torayishlarga egadir. Eng kuchli torayish kizil ungachning diafragmadan utish kismidadir. Doim uchramaydigan torayish traxeya bifurkatsiyasi tugrisida, ya’ni chap bronxning kizil ungach bilan kesishgan kismidadir. Nixoyat uchinchi kizil ungachning chap burmacha orkasiga utgan kismidadir. Anatomik kiskarish sezilar sezilmas darajada buladi.

Oshkozon. Yangi tugilgan bolalarda uning vazni 6-7 gr, bir yoshda 3 marta kattalashadi. 4-5 yoshda 6 marta, 20 yoshda 24 marta ortadi, ya’ni tana vazniga nisbatan tezrok ortadi. Odatda tana vazni 20 yoshda 20 marta ortadi.

Yosh kattalashishi bilan oshkozonning sigimliklari ortib boradi. Oshkozon ulchamida fiziologik va anatomik sigimlilik buladi. Fiziologik sigimlilikni aniklashda bolani ovkat yeyishdan avval va sung tortiladi. Anatomik sigimlilik oshkozon operatsiyasi yuli bilan olib tashlanganda yoki murdani ochganda aniklash mumkin.

Oshkozon shakli uzgaruvchan bulib, ovkat konsistentsiyasiga boglik buladi. Sut bilan ovkatlanganda u dumalok, kuyukrok ovkat bilan ovkatlanganda «etikcha» yoki «ilgak» shakliga kirishi mumkin.

Jigarning tugulguncha yaxshi rivojlanishi tufayli, yangi tugilgan chakaloklarda, ayniksa birinchi xaftasida oshkozon kiya joylashgan buladi. SHuning uchun bola yotganda oshkozonning tubi pilerik, old kismidan past joylashgan buladi. Natijada bolani birinchi oyida ovkatlantirgach bosh tomoni birmuncha kutarilgan xolda ushlash maslaxat beriladi. Kardinal sfinkterning yetishmovchiligida, ovkatning tikilib kolmasligi uchun bosh tomonni 60 gradus kutarish tavsiya kilinadi.

Oshkozonni asosiy va koplovchi xujayralari xomilaning ona kornida rivojlanish vaktida paydo bulsa xam, tugilish vaktida u morfologik xam funktsional xam xali yetuk bulmaydi. Bir kg vazniga taxminan 150000-200000 bez tugri keladi, bu taxminan kattalarnikidan 2,5 marta kamdir. Bola ovkatlanishni boshlagach bu bezlar soni tez kupaya boshlaydi. Ikki oylik vaktiga 3,5-4 marta ortadi. Ikki yoshli bola 8 mln, 6 yoshda 10 mln, 15 yoshda 18 mln, kattalarda 24 mln oshkozon bezi buladi.

Oshkozonning sharbat ishlab chikaruvchi apparati bola tugilgan vaktida ishga tayyor buladi, ammo bez naylari murakkablashmagan bulib, 2,5 yoshgacha xlorid kislotasini xosil kilmaydi. Fakat xloridlarni ajratadi. Yangi tugilgan chakaloklarda esa va bolalarning birinchi yoshida oshkozon sharbatining proteolitik aktivligi 1/3 marta kamdir, umumiy kursatkichlari kattalarga nisbatan 2,5-3 marta pastdir. Bu xol bolalarning sut bilan ovkatlantirish davrida ozuka moddasini oldindan tayyorlash aytarlik axamiyatga ega emasligi bilan boglik deb xisoblanadi. CHukurrok parchalanish asosan devor oldi ovkat xazm kilishi xisobiga buladi. Ovkat mikdori yoki turi uzgarganda oshkozonning shira ajratib chikazish kobiliyati oshadi.

Oshkozon sharbati proteolitik fermentlar: pepsik, gastreksin, shirdon suvli, ximozin yoki lab ferment, katersin va boshka fermentlar bulib, shular xisobiga oksilning boshlangich parchalanishi, xamda lipaza bulib emulьsiyalangan yogning glitserin va yog kislotalarga parchalaydi. Oksil parchalovchi fermentlar ta’siri optimal kursatkichlari bilan farklanadi: pepsip uchun rN 2,2-1,8 oraligida gastreksinga 3,5-3,2 oraligida, ximozinga 65, katepsinga 5-6 teng.

Bir yoshgacha bulgan bolalar oshkozon sharbatidagi pepsik aktivligi 2-16-32 shartli birlikda, katta yoshdagi bolalarda 16-32 shartli birlikda teng buladi. Bir oygacha bulgan bolalarda ximezin aktivligi 16-32 shartli birlikka, bir yoshda va undan kattalarda 256-512 shartli birlikka teng buladi.

Pepsin asosan oshkozon tubidagi fermentlardan ishlanib chikib, noaktiv pepsinogen shaklida ajraladi va xlorid kislota ta’sirida aktivlashadi. Pepsinning ta’sir optimumi 2,2 dan 1,8 gacha, ya’ni anik kislotali muxitda faoliyat kursatadi. U barcha noaktiv oksillarni va kupchilik alьbuminoidlarni alьbumin va peptonlargacha parchalaydi. Lekin emadigan bolalar oshkozonining moddalari bunday larajada bulmasada, ularda xam sut oksillarining ma’lum kismi peptonlar ta’sirida parchalanadi.

Barcha yoshdagi bolalar oshkozonida lipaza (steapsin) xam buladi. Bu ferment yoglarni parchalaydi. Oshkozon lipazasi oshkozon osti bezi lipazasida fark kilib, xlorid kislota ta’sirida aktivlashadi. Oshkozon lipazasi fakat emulьsiyalangan yoglarni, parchalaydi, ayniksa sut va yogi oson gidrolizlanadi. Emadigan bolalarda lipaza mikdori 4-50 shakrtli birlik orasida uzgarib turadi. Yosh kattalashishi bilan lipazaning aktivligi birmuncha ortadi.

Xlorid kislota tevarak atrofdagi xujayralardan ajraladi va oshkozon shirasining mukim tarkibiy kismi xisoblanadi. U oshkozondagi oksil va yoglarning fermentlar ta’sirida parchalanishini ta’sinlaydi va ovkat xazm bulishida muxim rolь uynaydi. Xuddi kattalardagi singari bolalar oshkozonida xam erkin va boglangan xlorid kislota buladi; bolaning yoshi kattalashgan sari, uning mikdori xam kupayadi.

Emadigan bolalarda oshkozon moddasining rN 5,8-3,8 orasida uzgarib turadi, yoshi kattalashgan sari kislotalilik xam ortadi va maktab yoshida 1,5-2 ga, ya’ni kattalardagiga teng bulib koladi.

Oshkozonning sekretsiya evakuatsiya funktsiyasini tekshirishda fraktsion metoddan foydalaniladi, bu usul bolalarda oshkozonning tulik sekretsiya xususiyatini kursatadi. 3 yoshgacha bulgan bolalarda Beas (bir vaktda) usulida tekshirish maksadga muvofikdir, chunki kichik bolalar bu usulni yengilrok utkazadi.

Ichak rivojlanishining urganish uning uziga xos xususiyatlari birligini kursatadi. Oshkozon bilan sarik kopcha oraligida ichak oldingi tirsak. Kleakagacha uning davomini oldingi tirsak deyiladi. Oldingi tirsakda 12-barmokli ichakning pastki kismi ingichka ichak va kisman yon bosh ichak rivojlanadi, orka tirsakdan yonbosh ichakning kelgan kismi va barcha yugon ichak rivojlanadi.

Yangi tugilgan bolalarda 12-barmokli ichak 1-bel umurtkasi tugrisida joylashgan bulib, takasimon buladi va yukori kismi 12-kukrak umurtkasiga tugri keladi, keyinchalik sekin asta pastga tushadi. Bolalarda 12-barmokli ichak xarakatchan buladi.

Yangi tugilgan chakaloklarda ichak uzunligi buy uzunligiga nisbatan katta yoshdagi bolalarga yoki kattalarga solishtirilganda uzunrokdir. Bir yoshgacha bulgan bolalarda ingichka ichak 1,2-2,8 m, ya’ni kattalarnikidan taxminan 2 marta kaltadir. Ammo chakalokning vazniga nisbatan solishtirilganda, 1 kg vazniga taxminan 1 m ichak tugri keladi, kattalarda 10 sm.

Bola xayotining birinchi oylarida, shuningdek, 1-3 yoshida va 13-16 yoshida ingichka ichak, ayniksa jadal usadi. Katta odamda uning diametri 3-5sm, bir yoshda 1,6 sm, 2 yoshda 2,3 sm va 3 yoshda 2,5 sm buladi. CHakaloklarda charvi deyarli sezilmaydi, shuning uchun ingichka ichak chambaraklari asosan korinning oldingi devoriga yondoshgan buladi. 3 yoshda jigar nisbatan kichrayadi, charvi ingichka ichakning yarmini urab oladi. Birinchi yoshdagi bolalar ingichka ichagining ichak tutkichi ingichka, oson chuziladigan, 6 sm uzunliuda buladi; 6 yoshda u 2 marta uzayadi.

Emadigan bola ingichka ichagining shilimshik pardasi yupka, mayin, kon va limfa tomirlarga boy, muskul kavati va elastik tolalari sust rivojlangan, tukchalari va burmalari yaxshi rivojlangan, utkazuvchan buladi. SHilimshik osti ifodalanmagan, aylana burmalari yassi bulib, fakat ingichka ichakning boshlangich kismida buladi. Yosh kattalashgan sari aylana burmalar soni kupayib, jinsiy jixatdan voyaga yetish davriga kelib, maksimumga yetadi.

Muskul epiteliysining taksimlanishi, instrumental nerv chigallanishining shakllanishi chakaloklarda xali tugamagan bulib, u 3-5 yoshgacha davom etadi. Brunner va Liberkyun bezlari va Peer blyashkalari soni asta sekin ortib boradi.

CHakalok sutli ovkat bilan ovkatlanganligi uchun, ovkat moddalarini va xazm bulishi ichak devori oldida buladi.

Ingichka ichakning uzunligi va joylashishi ovkatning turi bilan tugridan tugri boglikdir, shu bilan tekshirayotgan vaktdagi funktsional xolati bilan xam boglikdir. Yugon va ingichka ichaklar uzunligining uzaro nisbati bola usgan sari kichiklashadi. Yugon ichakning ingichka ichakka bulgan uzaro nisbati tugilgandan 1 yoshgacha 1:5,6 ga, 1:5,0, 3-7 yoshda 1:4,5 ga tengdir.

Yugon ichak ingichka ichakni davom ettiradi, ya’ni ingichka ichakdan keyin yugon ichak boshlanadi. U orka chikaruv teshigigacha davom etadi. Yugon ichak dastlab appendiksi bulgan kur ichakni, yukoriga kutariluvchi chambar ichak (colon asscudeus) ni, pastga tushuvchi chambar ichak (colon desseudeus) ni, kundalang chambar ichak (colon franscudeus) ni, sigmasimon chambar ichak (colon sigruoideus) ni va tugri ichak (rectum) ni xosil kiladi. Yangi tugilgan bola yugon ichagining urtacha uzunligi 35-66 smgacha yetadi.

Bolalarda xar kanday yoshda u tananing uzunligiga teng buladi. Ilk yoshdagi bolalarning kurichagi konussimon, 5 yoshdan kattalarda xaltasimon bulib, kattalardagiga karaganda yukorirokda joylashgan, xarakatchan, kalta buladi.

Bolalarda kur ichakning joylashishi turlichadir. CHakaloklarda u taxminan yonbosh suyak kirrasiga yakin joylashgan, ba’zan kichik tozga tushish oldida, 12-14 yoshlarda kichik tozda joylashgan buladi. Kur ichakning joylashish joyi uning uzunligi bilan boglikdir. CHarvi uzunrok bulsa kur ichak kuzgaluvchan buladi, uning kuzgaluvchanligi ich ketishga olib keladi.

Kur ichakning chuvalchangsimon usimtasi fidegenetik a’zo xisoblanib, xomilada va chakaloklarda chuvalchangsimon usimta nisbatan katta, oraligi keng appendikulyar kopkogi bulmaydi. Bir oylik bolada chuvalchangsimon usimtaning uzunligi 4,9 sm, bir yoshda 7,8 sm, 10 yoshda tugilgan vaktidagidan uzunligi 2 marta uzayadi. CHuvalchangsimon usimtaning joylashishi uzgaruvchan bulib, asosan kur ichakning kay xolatda joylashganligi bilan boglikdir.

2 yoshgacha bulgan bolalarda appendiks enli (yugon), voronkasimon bulib, burmalari rivojlanmaganligi xarakterlidir. Bu xolda kurichakdagi massa appendiksga bemalol tushib, yana kaytib chikishi uchun sharoit tugiladi. SHuning uchun ilk yoshdagi bolalarda appenditsit kasalligi deyarli uchramaydi.

CHakaloklarda yukoriga chikuvchi yugon ichak turlicha joylashgan buladi, ammo kuprok buyrakning pastki uchdan bir kismiga tegib turadi. Bola tugilgandan birinchi yili, ayniksa birinchi oyi davomida yukori kutariluvchi yugon ichak tez rivojlanishda, bir yoshgacha bulgan bolalarda uning uzunligi 9,6 sm, 10 yoshda 13 sm buladi.

Kundalang ichak takasimon shaklda bulib, yoysimon kiyshaygan kismi yukoriga va oldinga karagan buladi, urta kismi xarakatchan bulib, charvi osti zonasida tasviri yaxshi shakllanadi. Yangi tugilgan chakaloklarda kundalang ichak charvisi kalta bulganligi uchun 1-1,5 yoshdagi bolalarga nisbatan kam xarakatchan buladi, uning uzunligi chakaloklarda 5-8,5 sm, kattalarda 14-15 sm buladi. Bolalarda kundalang ichak uzunligi 1 yoshgacha 23-28 sm, 10 yoshga kelib 35 sm buladi. Yugon ichakning bu kismi 6 oylik vaktda, ayniksa yaxshi rivojlanadi. Bir yoshgacha bulgan bolalarda yukoriga chikuvchi va kundalang ichaklar pastga tushuvchi kismiga nisbatan kalta buladi. 4 yoshlarga kelib yukoriga kutaruvchi va pastga tushuvchi ichaklar tenglashadi. Bolaning birinchi yoshida pastki tushuvchi ichak ikki marta kattalashadi. 1 yoshdan 5 yoshgacha 1/3 kismga, ya’ni 10 dan 13 sm gacha, 5-10 yoshda ¼ kismga, ya’ni 13 dan 16 sm gacha.

Barcha yoshlarda yugon ichakning distal kismi proksimon va urta kismi yigindisidan uzun buladi.

Yangi tugilgan chakaloklarda tugri ichak atrofida yog tukimalari bulmaydi. SHuning uchun bu ichak boshka atrofdagi a’zolarga tegmaydi, fakat tula bulgan vaktda tegishi mumkin.

Uning atrofida yog tukimasining bulmasligi, bu ichakni xarakatchan kiladi va ichak tushishiga sharoit yaratadi.

Tugri ichakning normal joylanishi ichak xalkasining burilishidan sung (ingichka va yugon ichakning boshlangich kismi), ya’ni avvalo urta tekislikda sagital joylashgan ichak soat strelkasiga karshi 270 gradus buriladi.

Ichak burilishining anomaliyasi ichakning yukori yoki pastki kismidan ovkat utmay kelishining klinik belgilarini, ya’ni kusish, kuprok ut aralash, tusaddan paydo buladigan, doimiy emas korin ogrigi va korinning ung tomonida yoki epigastral kismida kuzga kurinadigan peristalьtika kabi belgilar aniklanadi.

Ichakka ichak kismiga kiruvchi, 12 barmokli ichak boshlanishida, ayniksa reaktsiyasi nordon bulib, kichik bolalarda xam, pastga tushgan sari u ishkoriy bula boshlaydi.

Yugon ichakda, ayniksa kukrak bilan bokiladigan bolalarda kuchli achitik protsessi bulgani uchun reaktsiyasi nordon buladi. Ichak sharbatining reaktsiyasi asosan ishkoriy buladi, rN 7,3-7,6 atrofida bulib shillik kup buladi, 0,2 % atrofida karbonat va 0,6 % atrofida xlorid buladi. Eng yosh davrda xam ichak sharbatida kuyidagi fermentlar borligi isbot kilingan: eripsin, lipaza, amilaza, malьtaza, saxaroza, sekretin. Amalaza bolalarda eng yosh davrlarda xam aniklanadi, ammo fakat ona suti oladigan yoki sigir suti oladigan amilaza bulmasligi mumkin.

Erepsin – alьbumoza, peptonlarni va boshka kup polipeptidlarni aminokislotalargacha parchalaydigan peptidazalar aralashmasi. U nativ oksillardan kazeinga rN=8 da eng yaxshi ta’sir etadi.

Lipaza. Ichaklar shirasining lipazasi uncha aktiv emas, bekaror ut suyukligi ta’sirida aktivlashmasligi bilan pankreatik fark kiladi. u yoglarni parchalaydi.

Disaxaridlarni, masalan, malьtozani dekstrozalargacha parchalaydigan malьtaza fermenti pankreatik shira va sulak fermentlarining ta’sirini ancha kuchaytiradi. Saxarozani glyukoza va fruktozagacha parchalayotgan sazaroza yoki invertaza (invertin), laktozani glyukoza va galaktozagacha parchalaydigan laktoza xam muxim axamiyatga ega.

Bulardan tashkari, ancha katta yoshdagi bolalarning ichak shirasi tarkibida nukmin kislotalarni parchalovchi nukleaza va argininga ta’sir etuvchi arginaza buladi. Xatto chakaloklar va chala tugilgan bolalar ingichka ichagi sekretida va ular epiteliysining shilimshik kavatida tripsinogenni aktivlashtiruvchi enterokinaza va kon orkali oshkozon osti beziga ta’sir etuvchi sekretin gormoni buladi.

Ichaklarning yukori bulimi – duadenumga oshkozon osti bezi va jigarning sekreti kuyiladi.

Oshkozon osti bezi shirasi. Ovkat yeyilgandan keyin reflektor ravishda tezda bu shira ajraladi, shu bilan bir katorda sekretin gormoni xam katta axamiyatga ega. Oshkozon osti bezi shirasining muxiti ishkoriy, ya’ni rN=7,8-8,4. u ovkatning asosiy moddalarini parchalaydigaen fermentlarga boy. Bularga enterokinaza va kalьtsiy tuzlari ta’sirida aktivlashadigan tripsin kiradi, u nativ oksillarni parchalaydi va oxirida aminokislotlar xosil buladi. Tripsin alьbumoza, peptonlarga va xar xil polipentidlarga ta’sir etadi. Uning ta’sir etish optimumi rN=8 ga teng ekanligida namoyon buladi.

Amilaza (diastaza, amilopepsin) kraxmal bilan glikogenni malьtazagacha parchalaydi. Kisman aktiv, kisman inaktiv xolda ajraladi va ut suyukligi ta’sirida aktivlashadi. U xamma chakaloklarda buladi.

Malьtaza oshkozon osti bezining uglevodli ikkinchi fermenti bulib, malьtozani glyukozagacha parchalaydi.

Lipaza (steapsin) ichaklarga kam aktiv xolatda ajraladi va ut suyukligi kislotalari ta’sirida aktivlashadi. U emulьsiyalangan neytral yoglarni glitserin va yog kislotalargacha parchalaydi.

CHakaloklarda dastlabki oylarda chirish jarayonlari bulmaydi, shuning uchun indol, skatol, fenol kabi zaxarli moddalar xosil bulmaydi. Ancha kattarok yoshdagi xar xil ovkat yeydigan bolalar ichaklarida bijgish va chirish jarayonlari bir vaktda buladi, ularning jadalligi va nisbati ma’lum darajada ovkat turiga xamda ichaklardagi bakteriyali floraning xossalariga boglik buladi.

Ona kornidagi bolaning ovkat xazm kilish yuli steriya buladi. Bola tugilgandan keyin 10-20 soat ichida ichaklarida bakteriyalar deyarli bulmaydi, bunga aseptik faza deyiladi. Birok bola tugish yullari orkali ktib, tugilganda va tashki muxit ta’sirida bu sterillik buziladi va ogzi, anal teshigi orkali xazm kilish yuliga bakteriyalar kira boshlaydi. Odatda, ogiz bushligi birinchi bulib stafilokokklar, streptokokklar, pnevmokokklar, ichak va atsidofilь tayokchalar va boshka tasodifiy mikroblar kiradi. Keyinchalik esa ma’lum darajada yeydigan ovkatiga boglik buladi. Soglom bola emizib tugri bokilsa, xazm yulida, ichak tayokchalari juda kam buladi, unda kupincha enterokokklar, sartsinalar, stafilokoklar, achitki zamburuglari, boshka ba’zi saprofitlar buladi. Oshkozonning kislotaligi pasayganda va ichaklarning pstdagi yukoridagi bulimlaridan unga bakteriyalar tushganda ularda anchagina ichak tayokchasi borligini aniklash mumkin buladi. Ichaklar florasi normal bulsa, oksillar gidrolizm kuchayadi, uglevodlar bijgiydi, fermentativ jarayonlar xam kuchayadi, u V gurux vitaminlar xosil bulishida ishtirok etadi va patogen mikroblar rivojlanishiga tuskinlik kiladi.

Emadigan bolalarda ovkat buikasi ichaklar orkali 15-16 soatda, sut berib bokishda esa 48 soatda utadi. Kattarok bolalarda esa urtacha bir sutka davom etadi. Defekatsiya akti ichaklar faoliyatining oxirgi fazasi xisoblanadi.

Bolalar najasi. Yangi tugilgan chakalokning najasi mekoniy tuk rangli kuyuk massa buladi. Mekoniy xazm kilish shirasi, ichaklar epiteliysi va ut suyuklitgi xisobiga xosil buladi. U xidsiz bulib 60-90 g dan ikki kun davomida ajraladi.

Emadigan soglom bolaning najasi tilla rang sarik, xidi xushbuy achchik, muxiti kislotali buladi. Bola sut berib bokilsa, najasi och sarik, sassik, neytrall reaktsiyali buladi. Bir kecha kunduzda emadigan bola 20-25 g, xam etizib xam sut berib bokilganda 60-70 g dan najas ajratadi. Bir kunda 4-5 marta, keyinrok 2-3 marta, bir yosh oxirida 2-1 marta najas ajratadi. Emadigan bolalar najasi mikroskopda tekshirilganda onda-sonda leykotsitlar kurinadi, bu ichaklarda yalliglanish jarayoni bor degan gap emas.

Xazm kilish jarayonlarida jigar va oshkozon osti bezi juda katta rolь uynaydi.

Jigar funktsiyasi. Jigar funktsiyasi kup kirrali buladi. Jigar konga rang beruvchi moddalar almashinuvida aktiv katnashadi, protrembin va boshka kon ivitish faktorlarni paydo bulishida, plazma proteini paydo bulishida, karbon suvlarni kayta ishlashda, yoglarga ishlov berishda, mochevina va kayta aminokislotalar xosil kilishda ishtirok etadi, vitamin A, D, V₁₂ yigiladi, ba’zi bir zararli moddalarga tuskinlik kiladi, ut ishlab chikazadi.

Ut kisman sekret bulsa, chunki uning tarkibida ovkatni xazm kilishda ishtirok etadigan elementlari buladi, kisman ekskret, chunki uning tarkibida modda almashinuvi xosil buladigan oxirgi moddalarni ajratib chikazadi. Uch yoshgacha bulgan bolalarda ut ajratish kattarok yoshdagi bolalarga nisbatan kamrokdir. Ovkat moddalarni parchalashda va uni xazm kilishda utning ta’siri kup kirralikdir: u ovkat lukmasining neytralanishida yordam berib, shu bilan birga oshkozon osti bezi fermentlarining ajrab chikishiga va uning ta’siri xamda ichak sharbatining ta’siriga optimal sharoit yaratadi, ut pepsiengan kisman oshkozon osti bezining amilaza, lipaza fermentlarini aktivlashtiriladi. Yoglarni emulьsiyalaydi, yog kislotalarni yumshatadi, aylantiradi, ularni eritadi.

Oshkozon osti bezi. Yangi tugilgan bolaning bunday bezi differentsiyalangan, tomirlar tarmogi yaxshi rivojlangan. Biriktiruvchi tukimasi va parenximasi sust rivojlangan. Uning vazni urtacha 3 g, kattalarda esa 90-100 g buladi. Bolalarniki kattalardan uzunrok uch kirrali shaklda buladi. 6 oylikdan 2 yoshgacha u eng jadal rivojlanadi, buni ovkatlanish tartibi uzgarishidan xam bilish mumkin.

Oshkozon osti bezidan ishlanib chikib, konga utadigan va uglevodlar almashinuvini boshkaradigan insulin gormoni uning ichki inkretor funktsiyasi xisoblanadi, u tukimalarda shakar utilizatsiyasiga va jigarda glikogen tuplanishiga yordam beradi. Ichaklarda ovkat xazm bulishida ishtirok etadigan fermentlar ajratishni bezning tashki sekretor ekskretor funktsiyasi xisoblanadi. Oshkozon osti bezining kuyidagi fermentlari fark kilinadi:

1. 
   Proteazalar – tripsinogen, ximotripsinogen, aminopeptidaza, kologenaza, elastaza. Bu fermentlar ovkat tarkibidagi oksillarga ta’sir etadi.
   
2. 
   Karbogidrazalar – amilaza, diastaza, malьtaza, laktaza, saxaroza. Bular uglevodlarga ta’sir etadi.
   
3. 
   Lipaza – u yoglarga ta’sir etadi.
   
4. 
   Nuklein kislotalarga ta’sir etadigan nukleazalar.
   

Oshkozon osti bezining tripsinogeni ichaklar shirasi enterokinazasi ta’sirida tripsinga aylanadi. Bundan tashkari bez shirasi tarkibida xar xil mineral tuzlar, oksillar, yoglar va boshka moddalar kup buladi.

Ogiz bushligi kasalliklari orasida aloxida stomatik kasalligiga tuxtalib utish urinlidir. Stomatit bu ogiz bushligi shillik kavatining yalliglanishidir. Eng yosh davrdagi bolalarda stamatitning turli xildagisini kurishimiz mumkin. Eng yosh davrdagi bolalarda stamatitning turli xildagisini kurishimiz mumkin. Masalan: kataral shillik kavatning va biroz burtishi, aftez-uzgargan shillik kavatda afta paydo buladi va eng ogir xolatda utadigan belgilar gangrenez ( tukimalarning ulishi, iksrez, inktetik yaralari).