O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining 2019 yil "25"areldagi "107" sonli buyrug’ining2-ilovasi bilan fan dasturi ro’yxati tasdiqlangan

3. Medulyar yoki suyak miyasida qon ishlab chikarish davri. Periferik qon, plazma va shaklli elementlar: eritrotsit, leykotsit va trombotsitlardan tashkil topadi. Periferik qon tarkibi chakaloklarda va yosh bolalarda yoshiga xos xususiyatiga ega va kattalardan ancha fark kiladi. 7 yoshgacha kiz va ugil bolalarni qoni urtasida fark bulmaydi.

CHakaloklik davrida qon uz tarkibida kup mikdorda gemoglobinni, eritrotsitni, leykotsitlarni va boshka morfologik tanachalarni tutishi bilan ajralib turadi.

Etilib tugilgan bolani chakaloklik davrida eritrotsitlarni soni 3,58- 20x10¹² / l ga teng, gemoglobinni mikdori – 17 g% (170 g/ l).

CHakaloklardagi gemoglobinni 4/8 kismini fetal gemolobin tashkil kiladi. bu esa bir oylik davrda yetilgan gemoglabini bilan almashinadi. Bolani tugilish vaktida 2 xil gemolabin buladi. Nv F -80% va Nv A -20%), retikulotsitlar xam kup

(8-13%), normablastlar esa oz mikdorda uchrashi mumkin. Yetilgan eritrotsitlar (makrotsitoz), anizotsitoz (xar xil xajmda) va polixromotofiliya (xar xil rangda) bulishi kuzatiladi. Eritrotsitlarni chukishi chakaloklarda bir oz sekinlashadi. Osmotik chidamligi kup va kam bulgan eritrotsitlar buladi.

CHakaloklardagi eritrotsitlarni va gemolobinlarni kup bulishi 2 xil nazariya bilan tushuntiriladi. 1-nazariyada qonni suyuk kismi ona organizmiga kaytib, kuyuk kismi bolada koladi va natijada qonda shaklli elementlar va gemoglobin kupayib ketadi deyiladi. Bu tugri emas, chunki qonda yetilgan shaklli elementlar bilan birga yetilmagan yosh elementlar xam kup buladi. 2-nazariya gipoksemiya (oksegenni yetishmovchiligi) bu nazariya buyicha bolani boshi kichik tos suyagi oraligidan utayotganda uzok turib kolsa, kindik sikilib xavoni utishi kiyinlashib, bola bugilishi asfiksiya paydo buladi va natijada suyak miyasi kitiklanib, qon ishlab chikarish tezlashadi va periferik qonga yosh yetilmagan eritrotsitlar kup mikdorda tushadi.

Etilib tugilgan normal bolani 1-4 kunlik xayotida eritrotsitlar va gemoglobinni mikdori bir xilda bulib, ozgina uzgarishi mumkin. 5 kundan boshlab eritrotsit va gemoglobin kamaya boshlaydi va birinchi xaftani oxirida xamma kursatkichlarni eng yukorigi kamayishi kuzatiladi. Ikkinchi xaftadan boshlab yana eritrotsit va gemoglobinni mikdori bir xil darajada turadi. Bir yoshli bolada eritrotsitlarni mikdori 4,49x10¹² l, gemoglobin – 14,28 gr% (142,8 g/l) buladi.

CHakaloklarda leykotsitlarni (ok qon tanachalarni) soni kup bulib, urtacha 10,25x10⁹ l buladi. CHakaloklarda leykotsitlarni kup bulishini garmonal nazariyasi bilan tushuntiriladi. Bu nazariya buyicha xomilaga ona organizmidagi garmonlar yuldosh orkali utadi. Bu garmonlar bola tugilgandan keyin xam uni organizmida bir oz saklanib, bolaning jinsidan kat’iy nazar kukrak bezlarini kattalashishiga, sikilsa undan kuyuk sutsimon (ogizga uxshash modda chikadi, lekin sikish mumkin emas), kiz bolalarni jinsiy a’zolaridan suyuklik ajralishiga (xayz kurishga uxshash). Garmonni suyak miyasiga ta’siridan esa leykotsitlar (neytrofiyalar) buladi va ular periferik qon tomiriga tushadi. Periferik qonga yetilgan eritrotsitlar bilan birga yosh leykotsitlar xam tushadi, lekin ular tezda parchalanib 10 kunga kelib kamayib ketadi.

Qonni leykotsitar formulasi: birinchi kuni neytrofillar kup (69-65 p) buladi. Kupincha yetilmagan xillari, mielotsit va metomielotsitlargacha buladi; monotsitlarni mikdori 8-14 gacha, bezofillar bulmasligi mumkin. Limfotsitlar esa 20-25 % buladi.

CHakaloklar leykotsitar formulasi uziga xos uzgarishga ega buladi. Agarda birinchi sutkada neytrofillar limfotsitlardan kup bulsa, 2 kundan boshlab neytrofillar kamaya boshlaydi, limfotsitlar esa kupaya boshlaydi. 5 kunga kelib neytrofillar tenglashadi, buni «birinchi kesishish» deb ataladi.

Bolalarda trombotsitlar 1 ml qonda 143.000 dan 413.000 gacha bulib, urtacha 278.0x10⁹ l ni tashkil etadi. Xar xil kattalikda (anizotsitoz) buladi, ba’zan esa juda katta plastinkalar uchraydi.

CHala tugilgan bolalarni qoni katta darajada uziga xos uzgarishlarga moyil buladi. Eritrotsitlarni mikdori urtacha 7,0x10⁹ l, gemoglobinni mikdori esa 233 g/l bulib, buni 90% gacha fetal gemoglobin tashkil kiladi. bu oksigenni uziga yaxshi biriktirib olishi tufayli tugilishdan oldin xomila organizmini va tugilgandan keyin xam bola oganizmini oksigen bilan ta’minlaydi.

CHala tugilgan bolalarni periferik qonida leykotsitlar va trombotsitlar xam uziga xos xar xil mikdorda bulishi mumkin, ba’zi bolalarda kup, boshkalarda esa kam buladi.

CHala tugilgan bolalari qoni uziga xos xususiyatga egaligi shundaki, tugilgandan keyin eritrotsit va gemoglobinni mikdori tezda kamaya boshlaydi. 2-5 oyda xar xolda yaxshi bokilsa xam kam qonlik xolati (fiziologik kam qonlik) kelib chikadi.

Bolani bir yoshgacha bulgan davrida qonda eritrotsitlarni va gemoglobinni kamayishi va gipoxrom kam qonlikni bolalarda paydo bulishi fiziologik kam qonlik deb ataladi. Fiziologik kam qonlikni kelib chikishi bolani tez usishi, qon ishlab chikarish organlarga talabni oshishi, ona va sigir sutida temirni yetarli bulmasligi, natijasida organizmda, ayniksa jigarda oksil va temir jamgarmasini kamayib ketishi bilan boglik buladi.

Ikki yoshdan 7 yoshgacha bulgan bolalarda leykotsitar formula uziga xos xususiyatga egadir. Leykotsitlarni soni 8,0-11,0x10 9 l, urtacha 8-10,00x10 9 /l.ni tashkil etadi va yoshiga karab kam uzgaradi. Ammo neytrofillarni mikdori yoshiga karab kupayadi va limfotsitlarni soni kamaya boshlaydi, 4-5 yoshda esa tenglashadi (45-45%) va buni «ikkinchi kesishish» deb ataladi. Sung 6 yoshdan boshlab neytrofillar kupayib, limfotsitlar kamaya boshlaydi va sekin asta kattalar qoniga uxshash buladi.

Qon sistemasi xastaligini urganish bemorni yotgan xonasida olib boriladi. Bolani axvoliga, xoliga, faolligiga, tana tuzilishiga baxo berish kerak. Terini, teri osti yog tukimalarini, yurak qon tomir va nafas olish sistemasini, xamda ovkat xazm kilish organlarnini tekshiriladi. Qon xastaligini tekshirishga tushishdan oldin yukorida aytilgan sistemalarda uzgarishni topish kerak, chunki organizmda xamma sistemalar bir-biri bilan mustaxkam boglangan.

Birinchi galda ona va bemor bolani shikoyatiga axamiyat berish kerak, ayniksa bola kichkina bulsa. Kupincha shikoyatlar kam kuvvatlikdan, rangini okarganligidan, ishtaxasi yukligidan, jismoniy tomondan tengdoshlaridan orkada kolishdan, teri osti qon kuyulishi, gemorragik toshmalar (mayda nuktali yoki katta xajmdagi), burundan qon ketishi, siydik va axlat bilan va bachadondan qon ketishi, qon kusish, buynidagi, kultik ostidagi, gavdadagi limfa tugunlarini kattalashishidan bulishi mumkin.