53
Obyektlarni konservlash. Bioobyektlarni havoni issiq kunlarida uzoq joyga yuboriladigan bo‘lsa
obyekt konservlanadi. Bunda konservant sifatida etil spirti ishlatiladi. Agar obyektni etil spirti va
nitritga tekshirish tavsiya etilgan bo‘lsa, unda etil spirti bilan konservlash man etiladi.
Konservlangan obyekt bilan etil spirtini namunasi sud kimyo laboratoriyalariga yuborilishi shart.
Biologik obyekt solingan banka yaxshilab berkitilib, surg‘uchli muhr bosilib, bankadagi
etiketkaga murdani ismi, familiyasi, tug‘ilgan yili bankadagi a'zo nomi, yuborilgan sud tibbiy
ekspertizasi akt nomeri, bankani tartib nomeri yozilib sud kimyo laboratoriyasiga yuboriladi. Sud
kimyo laboratoriyaga bioobyekt bilan bir qatorda sud tibbiy ekspertining yo‘llanmasi yoki sud
tergov tashkilotlarini ekspertiza olib borish to‘g‘risidagi qarori yuboriladi.
Shunday qilib, zaharli va kuchli ta'sir etuvchi moddalar saqlovchi kimyo-toksikologik tahlil
obyektlari turlichadir. Kimyo-toksikologik tahlil usullari ham obyekt turi va zaharli modda
xarakteriga qarab turlicha bo‘ladi. Masalan: alkaloidlarni murda a'zolaridan ajratib olish o‘z
uslublari jihatidan shu moddalarni peshob va qondan hamda o‘simlik obyektlaridan ajratib olish
mutlaqo bir-biridan farq qiladi.
Ko‘pincha zaharli moddalar biologik obyekt tarkibida juda kam miqdorda uchraydi. Shuning
uchun zaharli moddani avval obyekt tarkibidan ajratib olinadi va so‘ngra tegishli reaktsiyalar
yordamida aniqlanadi.
Kimyo-toksikologik tahlil usullari ikki guruhga bo‘linadi:
a) toksikologik ahamiyatli moddalarni obyektlardan ajratib olish va tozalash usullari;
b) ajratib olingan moddalarni sifati va miqdorini aniqlash.
Moddalarni biologik obyektdan ajratib olish ikki bosqichda bajariladi: ajratib olish (ya'ni
obyektdan moddalarni suyuqlikka – distillyat, mineralizat yoki dializat holida) va biror usul bilan
ularni tozalash.
Zaharli moddalarni ajratib olishda suv bug‘i yordamida haydash, biologik obyektni parchalash,
qutbli yoki qutbsiz erituvchilar bilan bo‘ktirish, dializ usullari qo‘llaniladi.
Tozalashda esa ekstraktsiyalash, xromatografik usullar, quruq haydash, mikrodiffuziya va shu
kabi usullar qo‘llaniladi.
Ajratilgan va tozalangan toksikologik ahamiyatli moddalarni kimyoviy, mikrokimyoviy,
mikrokristalloskopik, yupqa qavat xromatografiyasi, spektral xarakteristikasi, farmakologik ta'siri
va boshqa fizik-kimyo usullar yordamida aniqlanadi.
Moddaning kimyoviy xossasi asosida uning miqdorini atsidometriya, alkalimetriya,
trilonometriya, fotometriya, spektrofotometriya, ekstraktsion fotometriya va gaz-xromatografik
usullardan birini qo‘llab aniqlanadi.
Toksikologik kimyo tekshiruv boshqa kimyoviy tahlillardan tubdan farq qilib quyidagilardan
iborat:
1. Zaharli moddalarni turlichaligi, ya'ni ularni turli kimyoviy birikmalar guruhidan tashkil
topganligi.
2. Tekshiriluvchi obyektlarni xilma-xilligi, ko‘p miqdordagi bioobyekt tarkibidan oz miqdorda
bo‘lgan zaharli moddalarni ajratib olish.
3. Boshqa kimyoviy tekshiruvlar kabi toza modda bilan ishlamasdan, balki iflos ya'ni, tarkibida
yot moddalar saqlagan ajratmalar bilan ishlash.
4. Ajratilgan zaharli moddalarni nihoyatda kam miqdordaligi.
5. Zaharli moddalar organizmga tushganda turli o‘zgarishlarga uchrashi va shu o‘zgargan
mahsulotlarni ya'ni metabolitlarini aniqlash.
6. Sud kimyogarini sud tergov organlari oldida javobgarligi.
Do'stlaringiz bilan baham: