O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

Elektron-teshikli o‘tkazuvchanlik 
YArimo‘tkazgichni “sof” kristallida bunday vaqtda ozod bo‘lgan elektronlarni soni ya’ni 
konsentratsiyasi hosil bo‘lgan teshiklarning sonigaya’ni konsentratsiyasiga teng bo‘ladi (S
elek
= 
S
tesh
), shuning uchun bunday yarimo‘tkazgichni elektr o‘tkazuvchanligi kam, chunki u elektr tokiga 
katta qarshilik ko‘rsatadi va bunday elektr o‘tkazuvchanlik xususiy o‘tkazuvchanlik deb ataladi
(5.2-rasm). 
Lekin sof yarimo‘tkazgichga aralashma ko‘rinishidagi boshqa elementlarning atomlaridan 
ma’lum bir miqdorda (S=10
-5
-10
-6
%) qo‘shilsa, unda yarimo‘tkazgichning elektr o‘tkazuvchanligi 

---

112 
birt necha marta ortadi. Bunday aralashmali yarimo‘tkazgichlarni o‘tkazuvchanlik xususiyati 
bo‘yicha ikki guruxga ajratish mumkin: 
- elektronli o‘tkazuvchanlikga ega bo‘lgan yarimo‘tkazgichlar;
- teshikli o‘tkazuvchanlikga ega bo‘lgan yarimo‘tkazgichlar.
 
Elektronli o‘tkazuvchanlikga ega bo‘lgan yarimo‘tkazgichlar
Deylik, atomlarida to‘rtta valent elektroni mavjud bo‘lgan yarimo‘tkazgich kristalida bitta 
atomni tarkibida beshta valent elektroni bo‘lgan atom bilan almashtiraylik. Besh valentli atom 
o‘zining to‘rtta elektroni bilan yarimo‘tkazgichning qo‘shni atomini to‘rtta elektroni bilan kovalent 
bog‘ xosil qiladi, beshinchi valent elektroni esa “ortiqcha” – ya’ni erkin xolatda qoladi. Va 
kristallda bunday atomlar qancha ko‘p bo‘lsa, erkin elektronlar shuncha ko‘p bo‘ladi, demak, 
bunday yarimo‘tkazgich o‘zini xossalari bo‘yicha metallga yaqinlashadi, va undan elektr tok o‘tishi 
uchun unda atomlar orasidagi bog‘lanishlar albatta buzilishi zarur.
Bunday xususiyatlarga ega bo‘lgan yarimo‘tkazgichlarni «n»-tipidagi o‘tkazuvchanlikga ega 
bo‘lgan yarimo‘tkazgich, yoki n- tipidagi yarimo‘tkazgich deb ataladi. Bunda n lotin harfi yunoncha 
«negative» so‘zidan olingan bo‘lib “manfiy” degan ma’noni bildiradi. Bundan kelib chiqadiki, n- 
tipidagi yarimo‘tkazgichda asosiy zaryad tashuvchilar bo‘lib - elektronlar, asosiy bo‘lmagan zaryad 
tashuvchilar esa –teshiklar hisoblanadi.