O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 
Asboblarni xatoliklari
Istalgan o‘lchash asbobini ko‘rsatkichlari o‘lchash mexanizmlarini takomillashtirilmagani 
va o‘lchash zanjiri parametrlarini doimiy emasligi tufayli, doimiy ravishda, o‘lchanadigan kattalikni 
xaqiqiy qiymatidan bir qancha farqlanadi, ya’ni har qanday asbob xatolikka yo‘l qo‘yadi.
Ushbu xatolikning kattaliklariga qarab o‘lchash asboblari
namunaviy 
va 
ishchi
o‘lchash 
asboblariga bo‘linadi. 
Namunaviy asboblar ancha aniq, ularni ko‘rsatkichlari o‘lchanadigan kattaliklarni haqiqiy 
qiymatiga yaqin. Namunaviy asboblarni o‘lchash mexanizmlari judda diqqat-e’tibor bilan 
bajarilgan bo‘lib, sex hamda laboratoriya sharoitlaridagi amaliy o‘lchashlarda qo‘llash mumkin 
emas.Ular tekshirishlar, darajalashtirishlar uchun xizmat qiladilar va ulardan ishchi asboblarning 
xatoliklarini aniqlashda foydalaniladi.
Ishchi va namunaviy asboblar ko‘rsatkichlar orasidagi farqlar, ishchi asbobni absolyut 
xatoliklarini aniqlab beradi:
nam
'
A




lch
o
A
A
O‘lchash aniqliklari nisbiy xatoliklar bilan baholanadi.
Nisbiy xato
lik deb, mutlaq 
xatoliklarni o‘lchanadigan kattalikning o‘lchangan qiymatiga nisbati orqali aniqlanadigan 
kattalikka aytiladi va u foizlarda ifodalanadi
%
100
*
.
'
lch
o
A
A



Mili bo‘lgan o‘lchash asboblarining aniqligini baholash uchun
keltirilgan xatoliklar
xizmat 
qiladi. Keltirilgan xatoliklar deb, foizlarda ifodalangan mutlaq xatoliklarni 
A

asbob shkalasini 
nominal qiymatiga 
H
A
(o‘lchash asbobining maksimal o‘lchash chegarasiga) nisbatiga aytiladi va u 
foizlarda ifodalanadi: 
%
100
*
H
A
A



Nominal qiymat deganda asbobning o‘lchamini yuqori bo‘lgan chegarlari tushuniladi. 
Keltirilgan xatoliklarning kattaliklari asbobning o‘lchash qismining tayyorlanish sifatiga bog‘liq.
Yo‘l qo‘yiladigan, keltirilgan xatolik o‘lchash asbobining aniqlik sinfini belgilab beradi. GOST 
13600—68 ga muvofiq elektr o‘lchash asboblari aniqlikning to‘qqizta sinfiga bo‘linadi: ва 
quyidagi aniqlik sinfida қуйидаги аниқлик классларида элекВыпускают приборы таких 
классов точности: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0. В счетчиках электроэнергии классы 
точности следующие: 0,5; 1,0; 2,0; 2,5.0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0. SHkalalarni 
bo‘linishlari, asosan hisoblashni asbobning aniqlik sinfidan past bo‘lmagan aniqlikda hisoblash 

---

95 
imkonini ta’minlashi lozim. Asbob shkalalarida aniqlik sinfini ko‘rsatuvchi raqam doira bilan
o‘rab ko‘rsatiladi.
A

ni yo‘l qo‘yiladigan keltirilgan xatoliklar (aniqlik sinfi) orqali ifodalagan xolda, 
quyidagilarni olamiz;
A
A
H



Binobarin, o‘lchash xatoliklari asbob xatoliklarini asbob shkalasining nominal qiymati
o‘lchanilayotgan kattaligini o‘lchangan qiymati nisbatiga bo‘lgan ko‘paytmasiga teng.
Biron berilgan asbob bilan qandaydir bir kattaliklarni o‘lchashlardagi xatoliklar, asbob 
shkalasidagi nominal qiymatga qaraganda yaqinroq o‘lchanadigan kattalikdan kamroq. Bundan 
kelib chiqadiki, asbob aniqligidan yaxshi foydalanish uchun ularga kattaliklarni asbob shkalasini 
ikkinchi yarmiga mos keluvchi qiymatlarda o‘lchashlari lozim.