O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

n
" ning, o‘ng tomoni esa "
n
" ga 
mos kelgan eritma konsentratsiyasi "
S
" ning qiymatlarini ko‘rsatadi. SHunday qilib, refraktometr 
yordamida "
n
" va "
S
" larning qiymatini bir vaqtning o‘zida aniqlay olamiz. Aniq o‘lchash ishlarida 
suyuqlik haroratini ham bilish kerak. Haroratni aniqlash uchun maxsus moslama o‘rnatilgan. 
Laboratoriya mashg‘ulotlari vaqtidagi o‘lchashlarda unchalik katta aniqlik talab qilinmaganligi 
uchun tekshiriladigan suyuqlik xona haroratida o‘lchanadi. Quyida biz turli xildagi eritmalarni 
tarkibidagi qand miqdorini hamda dori vositalari tarkibidagi ta’sir etuvchi moddalarni 

---

193 
konsentratsiyasini aniqlash, ularni analiz qilish uchun ishlatiladigan refraktometrlarni qiyoslash 
metodikasi bilan tanishamiz.
Qiyoslash usuli 
Bu qiyoslash usuli har xil tipdagi refraktometrlar uchun yozilgan bo‘lib, moddalarni sindirish 
ko‘rsatkichini o‘lchash hamda agressiv bo‘lmagan suyuqliklarni va qattiq jismlarni o‘rtacha 
disspersiyasini o‘lchashga mo‘ljallangan. Refraktometrning yo‘l qo‘yishi mumkin bo‘lgan asosiy 
xatoligining chegarasi sindirish ko‘rsatkichi bo‘yicha 2 ∙10
-4
va o‘rtacha disspersiya bo‘yicha 
1,5∙10
-4
ga
teng bo‘lib, ishlatish jarayonida birlamchi va davriy qiyoslash usulini belgilaydi. 
Qiyoslash ko‘rsatmalari 
1.1. Qiyoslashni o‘tkazishda 9.1-jadvalda ko‘rsatilgan quyidagi ko‘rsatmalar bajarilishi va 
vositalar qo‘llanishi lozim. 
9.1-jadval 
Ko‘rsatmalarning nomi 
Uslubiy 
ko‘rsatkichlar 
bandini raqami
Majburiy tekshiruv o‘tkazish 
Ishlab 
chiqarilganda 
Ta’mirlash
da ishlatish va 
saqlanishi 
davomida 
1. Tashqi ko‘rik 
5.1. 
Ha 
Yo‘q 
2. Sinab ko‘rish 
5.2. 
Ha 
Ha 
3. Okulyarning dioptriy chegarasini 
aniqlash 
5.3.1 
Ha 
Ha 
4. Ko‘rish maydonini va yoritilganlik 
chegaralarini sifatini tekshirish
5.3.2. 
Ha 
Ha 
5. Disspersiya kompensatorini 
tekshirish
5.3.3. 
Ha 
Ha 
6. Refraktometrning sindirish 
ko‘rsatkichi bo‘yicha asosiy xatoligini 
aniqlash 
5.3.4. 
Ha 
Ha 
7. Refraktometrning o‘rtacha 
disspersiyasi bo‘yicha asosiy xatoligini 
aniqlash 
5.3.5. 
Ha 
Ha 
8. Ko‘rsatkichlarni o‘xshashligini 
aniqlash 
5.3.6. 
Ha 
Ha