O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 

---

126 
Elektron analogli va raqamli
voltmetrni hamda ampermetrlarni qiyoslash
 
Qiyoslashda nazorat etiladigan metrologik tavsiflari 
Voltmetrlar va ampermetrlarni qiyoslashda quyidagi metrologik tavsiflariga katta e’tibor 
beriladi va aniqlanadi:

doimiy kuchlanish va tokning o‘lchashdagi diapazoni va asosiy xatoliklari (doimiy tok 
voltmetrlari yoki ampermetrlari uchun); 

o‘zgaruvchan kuchlanish va tokning o‘lchashdagi diapazoni va chastotani me’yoriy va 
kengaytirilgan oblastlaridagi asosiy xatoliklari (o‘zgaruvchan tokni voltmetrlari yoki ampermetrlari 
uchun); 

impulslarni vaqtinchalik parametrlaridagi me’yoriy va ishchi oblastlaridagi asosiy 
xatoliklari ( impulsli voltmetrlar uchun). 
 
Qiyoslash usullari, sxemalari va vositalari 
O‘lchashni samaradorligi nuqtai nazaridan, etalon bo‘lgan qiyoslash qurilmasi, yoki 
kuchlanish va yoki tok kalibratori barpo qilgan kuchlanish va tok qiymatini (doimiy va 
o‘zgaruvchan) ishonchlanayotgan elektron voltmetrda to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usuli e’tiborga 
loyiqdir. Ushbu usuldan foydalanishda o‘lchash asboblarini ulanish sxemasi 8.3-rasmda taqdim 
etilgan. 
8.3-rasm.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usulida voltmetrni qiyoslashni strukturaviy sxemasi: 
IK – qiyoslash qurilmasi; IV – ishonchlanayotgan voltmetr 
Elektron voltmetr va ampermetrlarni qiyoslashda o‘ziga xos chastotali diapozoni, signal shakli 
va yoki kuchlanish darajasidagi qiyoslash qurilmasi mavjud bo‘lmaganda, qiyoslashni ancha yuqori 
aniqligini olish zarariyati tug‘ilganda etalon bo‘lgan va ishonchlanayotgan voltmetrlar 
ko‘rsatkichlarini bevosita solishtirib ko‘rish usulidan foydalanish tavsiya qilinadi. Bunda 
voltmetrlar o‘lchanadigan kuchlanish manbaiga parallel yoki etalon bo‘laklovchi orqali 8.4 va 8.5-
rasmlarda ko‘rsatilgandek ulanadi. 
8.4-rasm. Bevosita solishtirib ko‘rish usulida voltmetrni qiyoslashning strukturaviy 
sxemasi: IK – qiyoslash qurilmasi; IV – ishonchlanayotgan voltmetr; EV – etalon voltmetr. 

---

127 
8.5-rasm. 

Bevosita solishtirib ko‘rish usulida
qiyoslash sxemasi:
IK – qiyoslash qurilmasi;
EB – etalon bo‘laklovchi 
EV – etalon voltmetr. 
IV – ishonchlanayotgan voltmetr;
Bevosita solishtirib ko‘rish usulida yuqori chastotali elektron voltmetrni qiyoslash uchun 
o‘lchash vositalarini ulanish sxemasi 8.6-rasmda keltirilgan. 
8.6-rasm. 

Namunaviy va ishonchlanayotgan voltmetr ko‘rsatkichlarini bevosita solishtirib 
ko‘rish usuli bilan voltmetrni qiyoslash : 
1 – o‘lchash generatori; 2 va 4 – koaksial kabeli; 3 – koaksial yoqib-o‘chiruvchi; 5 – filtr; 6 – 
koaksial bo‘lgan o‘lchovchi biriktiruvchi -troynik yoki kuchlanish bo‘luvchisini namunasi; 7 – 
ishonchlanayotgan voltmetr; 8 – yuklantiruvchi rezistor; 9 – etalon bo‘lgan voltmetr. 
Sxemada filtrni qo‘llanilishi o‘lchanayotgan kuchlanishda yuqori garmonik tashkil 
etuvchilarning yo‘qotishni zarurligi bilan tushuntiriladi. Koaksial yoqib-o‘chirgich, “nolni 
o‘rnatish” operatsiyasini bajarishda, generatorni yoqmasdan turib, kuchlanishni o‘lchash 
voltmetlaridagi kirishdan uzib qo‘yish uchun kerak bo‘ladi. Kuchlanishning etalon bo‘laklanishni 
qo‘llash chog‘ida, uni chiquvchi qarshiliklari quyidagi ifodada aniqlangan qiymatdan ortib 
ketmasligi lozim:
1000
/
R
R
доп
вх
вых


(5) 
bunda, R
chiq
–kuchlanishni namunaviy bo‘laklashni chiquvchi qarshiliklari , Om;
R
kir
– ishonchlanayotgan voltmetrni kiruvchi qarshiliklari, Om; 

qo‘sh
– ishonchlanayotgan voltmetrni yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatoliklarini chegaralari, %. 

---

128 
Agar ishonchlanayotgan asbobni kiruvchi qarshiliklari kiruvchi sig‘imi hisobiga reaktiv 
tashkil etuvchiga ega bo‘lsa, unda namunaviy bo‘laklovchini Om lardagi kiruvchi qarshiliklari 
quyidagi ifodada aniqlangan qiymatdan ortib ketmasligi kerak: 
2
2
доп
вых
C
f
300
R


(6) 
bunda, f – o‘lchash amaga oshirilishidagi chastota, Gs; 
C – ishonchlanayotgan asbobni kiruvchi sig‘imi, F. 
Etalon bo‘lgan qiyoslash qurilmasidan yoki kuchlanishni etalon kalibratorlaridan 
foydalanishda xatoliklar qiymati, bevosita qo‘llanilayotgan etalon vositalarni shkalalari bo‘yicha 
hisoblab chiqiladi. Agarda bizlar qiyoslashda etalon voltmetrlardan foydalansak, unda xatoliklar 
quyidagi formula bo‘yicha aniqlandi: 
э
п
U
U



.
(7) 
Agarda kuchlanishning etalon bo‘lgan bo‘laklashlaridan foydalansak xatoliklar quyidagi
formula bo‘yicha hisoblanadi: 
э
п
п
U
K
U



,
(8) 
Bunda 
п
K
–etalon bo‘laklashni uzatish koeffitsienti