O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti

9.2. Substansiyalarning sifatiga ta’sir etuvchi ko‘rsatkichlar va ularning tahlili 
Substansiyalarning yana bir sifat ko‘rsatkichlaridan biri bu ularning tozaligi (kimyoviy 
va mikrobiologik). 
Kimyoviy yot moddalar (YOM) quyidagi guruxlarga bo‘linadi: 
-
organik (sintez va substansiyalar texnologiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan, parchalanish 
mahsulotlari): 
-
noorganik (sulfatlar, xloridlar); 
-
erituvchilar qoldig‘i. 
EF da organik YOM “related substances” test nomi bilan keltirilgan. Agar ushbu test 
bilan organik YOM ni aniqlash imkoni bo‘lmasa, u xolda boshqa spetsefik test yordamida 
naiqlanadi. 
EF va ICH Q6A da yo‘riqnomalarida YOM ularning zaharliyligi, farmakologik faolligi, 
kunlik maksimal dozasi, qabul qilish davomiyligiga qarab kiritiladi. Agar YOM miqdori 
belgilangan me’yordan yuqori bo‘lsa, uni nazorat etish talab etiladi. Agar uning miqdori
>0,10% va kunlik maksimal dozasi >1,0 mg bo‘lsa, u faqat identifikatsiya qilinadi. 
Agar YOM miqdori belgilangan >0,15% yoki kunlik maksimal dozasi >1,0 mg bo‘lsa, 
unda u faqat kvalifikatsiya qilinadi, ya’ni YOM ning biologik havfsizligi yoki belgilangan 
me’yordagi YOM larning profilini belgilovchi umumiy zaharliylik, genotoksik sinovlar, 
klinik muhim qo‘shimcha ta’sirlari to‘g‘risida ma’lumotlar olinadi va baholanadi.
2-jadval 
YOM me’yorini aniqlash va o‘rnatish mezonlari 
DV tarkibidagi 
substansiyaning 
YOM nazorati talab 
etiladi, agar uning 
Identifikatlash zarur, 
agar uning miqdori
Kvalifikatsiyalash 
kerak, agar uning 

---

32 
maksimal kunlik 
dozasi, kun/g 
miqdori,% 
miqdori 
≤2 
>0,05 
>0,10% yoki kunlik 
is’temol >1,0 mg 
bo‘lsa (2 dan kam) 
>0,05% 
>0,15% yoki kunlik 
is’temol >1,0 mg 
bo‘lsa (2 dan kam) 
>0,05% 
>2 
>0,03 
EF ga “Specified impurity”, “unspecified impurity” va “other detectable impurities” 
tushunchalar kiritilgan. 
“Specified impurity” - “Specified impurity” monografiyasida individualno ko‘rsatilgan 
va me’yori belgilangan yot modda bo‘lib, u identifikatsiya qilingan yoki qilinmagan bo‘lishi 
mumkin.
“Unspecified impurity” - monografiyasida individualno ko‘rsatilmagan va uning 
miqdori umumiy me’yor bilan belgilanadi. Masalan, “har qanday yot modda”, “har qanday 
boshqa yot modda”, “boshqa yot moddalar”, “har qanday dog‘” va b. 
“Other detectable impurities” – kimyoviy tuzilishi aniq muayyan yot moddalar. Ularni 
aniqlash usuli monografiyada keltiriladi (jadval) va miqdori belgilangan me’yordan 
oshmaydi. Bunda yot moddalarning eng kichik miqdorni ham aniqlash imkonini beruvchi 
xromatografik usullar (YUSSX, YUSSX mass-spektrometrik detektor bilan) va standart 
namunalardan foydalaniladi. Ba’zida qimmat baho standart namunalardan foydalanish o‘rniga 
substansiyalarni “sun’iy eskirtirish”- stress sharoitlarda moddalarni qisman degradatsiya 
qilish usulidan foydalaniladi. Mazkur usul RF ning DF 12 nashirida drotoverin gidroxlorid, 
amlodiipn, nalgin, kaptopril va b moddalar tarkibidagi yot moddalarni aniqlash uchun 
keltirilgan. 
Noorganik yot moddalar. Mazkur yot moddalar substansiyalarning kimyoviy sintezi 
jarayonidafoydalanilgan kuchli ishqor va kislotalar, katalizatorlar, jixozlarning elementlari, 
boshlang‘ich maxsulot, reaktivlar, filtr materiallarning qoldiqlari va b. 
Ushbu yot moddalar (xloridlar, sulfatlar) o‘zi zaharli emas, ammo ularni aniqlash 
substansiyalarning tozaligini belgilaydi. Agar kationlarni individual aniqlash extiyoji 
bo‘lmasa, unda “sulfatli kul” (0,1% dan oshmasligi kerak) sinovi o‘tkaziladi. Ba’zida 
kationlarni zaharli bo‘langanlari sababli aniqlash talab etiladi “og‘ir metallar” ko‘rsatkichi 
qo‘rg‘oshin, qalay, vismut, kadmiy, kumush, mis, molibden, vanadiy, ruteniy, platina, 
palladiy va b. Ularni aniqlash usuli rangli cho‘kmalarni (sulfidlar) hosil bo‘lishiga asoslangan. 
EMEA va Ph Eur me’yoriy hujjatlarida YOM ning substansiyadagi miqdori va me’yori 
DV ning kunlik dozasi, davolash davomiyligi, qo‘llash usulubiga qarab belgilanadi. 
Agar substansiya sintezida metal katalizatordan foydalanilgan bo‘lsa, u holda metallni 
aniqlash atom-absorbsion yoki emission spektrometriya usullari substansiya spetsifikatsiyasi 
tarkibiga kiritiladi (jadval). 
3- jadval