58
Magnitoelektrik sistemadagi o’lchash asboblarining ishlash prinspi tokli ramkaning magnit
maydoni bilan o’zaro tasirlashishga asoslangan. Agar magnit maydoniga tokli ramka kiritilsa (4.2-
rasm) unning aktiv tomonlariga F kuchlar tasir qiladi: ular o’zgarmas magnit maydonda ramkadagi
tokka kattaligi bo’yicha proporsianal
aylantiruvchi moment, yani M
ayl
= I ni hosil qiladi.
Agar ramka harakatiga prujina teskari ta’sir qilsa u holda burilish burchagi aylantiruvchi
momentga , demak, ramkadagi tokga ham proporsional bo’ladi. O’lchanadigan tokni bu ramka
orqali o’tkazib uning burilishi burchagi asosida o’lchanadigan tokning qiymati haqida xulosa
chiqarish mumkin.
Amalda magnitoelektrik sistemadagi asboblarda magnit maydoni doimiy magnit qutblari
1 yordamda hosil qilinadi, doimiy magnit qutblari 5 orasiga esa yumshoq po’latdan yasalgan aniq
markazlangan qo’zg’lmas o’zak 6 joylashtirilgan bo’ladi. Magnit qutblari va o’zakning silindrik
yuzasi orasida (radial masofada ) bir xildagi havoli zazor bolib, unda bir tekis radial yo’nalgan
kuchli magnit maydoni hosil bo’ladi. Shu maydonda ramka joylashadi. U ikkita yarim o’q 3 ga
mahkamlangan to’g’ri to’rt burchakli shaklda alyuminiy karkas 2 ga o’ralgan bir necha o’n yoki
yuzlarcha ingichka sim o’ramlardan iborat va ikkita spiral prujina 4 yordamida burilishdan saqlab
turiladi.
4.2-rasm. Magnitoelektrik sistemadagi o’lchash mexanizmi:
a- ishlash prinsipi;
b- tuzilish sxemasi.
Havoli bo’shliqda ramkaning aktiv tomonlari harakatlanayotgan qismda magnit maydoni
bir tekis bo’lib, shu qismning hamma nuqtalarida radial joylashgandan ramka burilgan sari uning
aktiv tomonlari hamma vaqt maydonga perpendikulyar ravishda aylanadi va ramka ta’sir qiluvchi
kuchlar kattaligi ramka aylanganda o’zgarmaydi. Shuning uchun ramkaning aylanishi bilan
aylantiruvchi moment kattaligi o’zgaramaydi va asbob shkalasi tekis bo’lingan bo’ladi.
Asbobning ramkasi kuchli magnit maydonida joylashganligi uchun ham unga tashqi magnit
maydonlarining ta’siri amalda sezilmaydigan darajada bo’ladi. Bunday asbob o’ta sezgir bo’lib
unda maxsus tinchlantirgichga ehtiyoj qolmaydi.
Strelkaning muvozanat vaziyati atrofidagi tebranma harakatini so’ndirish quyidagicha sodir
bolabi. Harakatlanuvchi qismining har qanday harakatida alyuminiy karkas 2 ni kesib o’tuvchi
magnit oqimi o’zgaradi va karkasda e.y.k. hosil bo’ladi. Karkas qisqa tutashgan o’ram bo’lganidan
e.y.k. ta’sirida I tok oqa boshlaydi, bu tok o’zining magnit maydonini hosil qiladi. Lens qoidasiga
asosan bu maydonning magnitaviy maydon bilan o’zaro tasir natijasida hosil bo’lgan F
т
kuchlar
harakatlanuvchi qismini harakatga keltiradigan kuchlarga teskari yo’nalgan bo’ladi va shu sababli
strelkaning tebranishlari tez so’nadi.
Asbobning to’k bo’yicha sezgirligi deganda shu asbob harakatlanuvchi sistemaning
o’lchanayotgan tok birligiga muvofiq keladigan burilish burchagi tushununiladi
I
S
1
α
59
bu yerda, S
1
-asbobning to’k bo’yicha sezgirligi;
α - harakatlanuvchi sistemadan tok o’tganda sistemaning burilish burchagi.
Sezgirlikka teskari
quyidagi kattalik
I
C
1
burilish burchagi birligiga mos keluvchi tokni ifodalaydi va tok bo’yicha konstanta deyiladi.
Tok yo’nalishi o’zgarishi bilan aylantiruvchi moment yo’nalishi o’zgaradi asbob strelkasi
chapga buriladi. Shuning uchun ham magnitoelektrik sistemadagi asboblar o’zgaruvchan tok
zanjiridagi bevosita ishlatib bo’lmaydi.
Bu asboblarning quyidagi afzalliklari bor:
shkalasi tekis bo’lingan ;
aniqligi yuqori ( 0,05 aniqlik klassigacha ) ;
sezgirligi yuqori ( 5 bo’l/mka gacha ) ;
temperatura ta’siri
juda kam ;
iste’mol quvati kam (bir necha mikrovatgacha bo’lishi mumkin ) ;
ko’rsatishlari tashqi magnit maydon ta’siriga bog’liq emas .
Mana shu hususiyatlari tufayli magnitoelektrik sistemadagi asboblar boshqa sistemadagi
asboblarga nisbatan o’zgarmas tok zanjirida ampermetr va voltmetrlar sifatida juda keng
qo’llaniladi. Bu asboblarni tog’rilagichlar orqali o’zgaruvchan to’k zanjirida ishlatish mumkin. Shu
bilan birga ularning kamchiliklari ham bor:
- faqat o’zgarmas to’k zanjiridagina bevosita ishlatiladi,
- o’ta yuklanishga sezgir ( o’ta yuklanish natijasida prujinalar qiziydi va o’zining elastiklik
hossalarini yoqotadi )
- narxi nisbatan qimmat.
Do'stlaringiz bilan baham: 
