O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Taqqoslash-
shunday  bir  aqliy  operasiyadirki,  bu  operasiya  ayrim  narsalar 
o’rtasidagi  o’xshashlikni  yoki  tafovutni,  tenglik  yoki  tengsizlik  borligini,  bir  xillik 
yoki qarama-qarshilik borligini aniqlashda ifodalanadi. Amaliy taqqoslash bir narsani 
ikkinchi  narsaga  solishtirib  ko’rilayotganda,  masalan,  bir  qalamni  ikkinchi  qalamga, 
o’lchov  chizig’ini  taxtaga  va  kabilarga  solishtirib  ko’rilayotganda  sodir  bo’ladi. 
Taqqoslash tasavvur qilinayotgan  yoki qilingan  narsalarni bir-biriga  fikran solishtirib 
ko’rish yo’li bilan hal bo’ladi. 
Analiz- 
narsani  tarkibiy  elementlarga,  qismlarga  yoki  tarkibiy  belgilarga 
bo’lish  demakdir.  Analizning  qismlarga  uning  elementlariga  bo’lgan  munosabati 
aniqlanadi. Psixologiyani o’rganish  vaqtimizda  har bir psixik jarayonni  bir-biri bilan 
taqqoslabgina  qolmasdan,  balki,  shu  bilan  birga,  analiz  ham  qilamiz.  O’qish 
mashg’uloti vaqtida tafakkurning analiz qilish faoliyati katta o’rin tutadi. Chunonchi, 
savod o’rgatish odatda nutqni analiz qilishdan: gapni so’zlarga, so’zlarni bo’g’inlarga, 
bo’g’inlarni tovushlarga ajratishdan boshlanadi. 

---

Sintez-
analizning  aksi  yoki  teskarisi  bo’lgan  tafakkur  jarayonidir.  Bunda 
tarkibiy  qismlar  yagona  bir  butunga  birlashadi.  Analiz  va  sintez  bir-biri  bilan 
chambarchas  bog’langandir,  chunki  fikr  jarayonining  ayrim  bosqichlarida  birinchi 
o’ringa  analiz  yoki  sintez  chiqadi.  Sintez  elementlarning,  narsa  va  hodisalarning 
qismlarini bir butun qilib qo’yishdan  iboratdir, amaliy analiz bo’lgani singari amaliy 
sintez ha bo’ladi. 
«Tafakkur,-deb  yozgan  edi  I.P.Pavlov,-albatta  assosiasiyalardan,  sintezdan 
boshlanadi,  so’ngra  sintezning  ishi  analiz  bilan  qo’shiladi.  Analiz,  bir  tomondan, 
reseptorlarimiz,  periferik  uchlarining  analizatorlik  qobiliyatiga,  ikkinchi  tomondan 
esa,  bosh  miya  katta  yarim  sharlarining  po’stida  takomil  topuvchi  va  voqelikka 
muvofiq bo’lmagan narsalarni voqelikka muvofiq bo’lgan narsalardan ajratib turuvchi 
tormozlanish jarayoniga asoslanadi». 
Abstraksiya-
shunday  bir  fikrlash  jarayonidirki,  bunda  tafakkurda  aks 
etilayotgan bir yoki bir necha ob’yektlarning biror belgisi (xususiyati, harakati, holati, 
munosabati)  shu  obyekt  yoki  ob’yektlardan  fikran  ajratib  olinadi.t  bu  jarayonda 
ob’yektdan ajratilgan bir belgining o’zi tafakkurning mustaqil ob’yekti bo’lib qoladi. 
Obstraksiya  odatda  analiz  jarayoni  yoki  analiz  natijasida  sodir  bo’ladi.  Abstraksiya 
umumlashtirish bilan bog’liqdir. 
Umumlashtirish-
predmetlar  va  xodisalarni  ularning  umumiy  va  asosiy 
tomonlarini ajratib ko’rsatish asosida bir-birlari bilan fikran birlashtirishdir.   
Klassifikasiya-
ko’p  narsalarni,  holatlarni,  kechinmalarni  guruhlarga  bo’lish. 
Masalan  tibbiyotda  kasalliklarning  klassifikasiyalari  mavjud:  sil  kasalligi,  zaxm, 
yuqumli kasalliklar. Anatomiya fanida suyaklar klassifikasiyasi alohida o’rganiladi. 
Tushuncha-
bu  predmet  va  hodisalardagi  umumiy  va  muhim  xususiyatlar 
hamda  sifatlarning  kishi  ongida  aks  etishidir.  Tushunchaning  ikki  turi  bor: 
biri-konkret tushuncha, ikkinchisi-abstrakt tushuncha.